Дигести дарсдешуни

ХIера, шалгIеб­бухъун районна гIямрула тарих­ли­зиб цагьатIи дус. Сегъунти дарсдешуни хи­ба районна шимала кабиз­лизир ну­ша­чи­бад шал­гIеб­бухъунси 2019 ибил дусли? Ил се­кIай­чила бурес багьандан, нушаб ар­бя­кьунси дусла бурхIни гIела­дяхI­ли са­дирхъули, район­на гIям­ру­ли­зир кадикиб­ти имцIа­ли мягI­­ни­чер­ти, хъум­хIер­тести, тарих­ла кьад­рила, халкьлис бага­ла­­диуб­­­ти анцIбукьуначил сагадан тянишдиэс че­бир­кур.

2019 ибил дус районлантас юбилейла дус саблин, хас­лира хъумхIертесили, им­цIали мягI­­­ничебсили, кьад­ричеб­си­ли бетаур. Район 90 дус биъ­­­ниличи гьар бархIиласи хIядур­­­дешла къайгъ­назиб ва бу­­зерилизиб шалгIеб­бухъун­си­ри ил дус.
Ишаб нуни, районна гIям­руличила бурули, им­цIа­бируси, яра камбируси селра агара. Районна бекI МяхIяммад Ами­рович ГIя­маровла бекI­деш­­­лиубси команда дусла бехI­бихьуд­личибад ахирличи бикайчи районлантала гIямрула ва бекIахъудила ма­съулти ир­зули, имканбикIуси тяхIяр­личиб, халкьлис къулайдеш алкIахънила гьунчи кабизурли, са­бухъчебли бузусири.
Илди гъай дацIтили ка­хIелахъес нушани ишар чумал мисал гьандуршехIе. 2019 ибил дусла унабурхIличир, нуша Центрла куц жагабарибси, шагьарлайчи мешудикес­ти, къулайти шуртIрачилси, къу­­гъали парчбикIуси фонтан су­незиб лебси парк, илаб Россияла Игит МяхIям­мад НурбяхIяндовлис памятник ибхьнилис хасбарибси, шадлихъла бутIа­кьян­чибили ва бикьрумили детаурра. Республикала дахъал мераначибад бакIибти гIяхIлани сунезир бутIакьяндеш дарибси, ил балбуц хъумхIертесили бетаур. ИлхIели тIашдатуртири ил паркла дайлар, районна администрациялизи айцIуси мерличирад гьарахъли ахIи, хабардерхурти гIяхIгъубзнас – граждан дергъла Игит, ХIурхъила шилизивадси ХIямид ТIалхIят­лис ва машгьурси революционер, Северный Кавказла дубурлантала гIямру шаладарес, илди гьаладяхI ардукес сунела гIямру харждарибси, Советунала жагьил пачалихъла жигарчевси ва серхурси хIяракатчи, сунела у районни ишхIели чихъли ва пахруличил бихуси С.Орд­жоникидзес памятникуни. Бузерилизи каибсири пергер шуртIрачилси, райцентрла дурхIнала цаибил анхълис хасбарибси Юрт – дурхI­нас Сагаси дусла савгъат.
Ишаб районна центрлизирти кьакьурби, майдунти къирли кадурцниличила, шимази аркьути ва иларти мерла­ гьундури къулайси агиличи­ дуршниличила гьанбушес хIя­­жатдешра хIебургар. Ил шай­чир дахъал хIянчи дарибтири. Илкьяйдали лебтасалра ашкарли сари ишхIели районна шими тIабигIятла газличил, дужути шинничил гIердурцнила шайчир районнизир дурадуркIути хIянчира. Дигесли саби ишхIели районна чиди-дигара шилизи гьавакIес. Гьар-чинаралра нушаб гIяхIла шайчирти дарсдешуни, къулайдешуни гьаладилзули сари.
«Дила Дагъистан – дила гьун­дури», «Дила Дагъистан – дила шин», цархIилти, рес­пуб­ликала БекI В.Васильевли гьа­­ладихьибти бекI­лидиубти прог­раммаби тамандирнила шай­чир, район­низир хIян­чи иш­­бар­хIи­лизирра тIинтI­ли­ де­тур­ху­ли са­ри.
Дахъал хIянчи дура­деркIибтири Ва­нашимахьи-ХIурехъи-Миглакьа­си­махьи, МахIарги-Бурдеки-Къяна­си­ра­гьи гьундури къулайдирнила шайчир. Илди гIурра тIинтIли детурхули сари. ЛебгIеб жагаси, къирли кабуцибси хан гьуни балкьаахъурсири ца адамла, республикала гьалавла прокурор Рабазан Шагьнавазовла, къайгъиличибли сай акIубси Мургукла шилизи бикайчи. Баркалла биаб сунес!
Нуша бикьрумили детаурра 2019 ибил дусла ахирличир Мургукла шилизир 250 дурхIялис хасбарибси сагаси школа, 120 дурхIялис хасбарибси дурхIнала анхълис жагаси юрт бузесаънила. Арбякьунси дуслизиб ил шилизибси ФАП-лис сагаси юртра белшунсири.
2019 ибил дуслизир Кичи-ХIям­рила ва Сергокъалала шимазир жагьилти хIяз­та биркьес лайикьдикести шуртI­ра­чилти, искусственный газонтачилти футболла майдунти далкьаахъуртири, Мурегала шилизибси культурала КIялгIя, ГУП-ла конторала юрт лутIи-хьулчилизирад ремонтдарибтири. «Дусла 100 школа» программала хьулчиличир, капитальный ремонт дураберкIили, сагадарибтири ГIяялизимахьила, Мяммаулла, Къя­на­сирагьила ва Дегала школаби, БурхIи­махьилизиб сагаси спортзал белшунсири. Капитальный ремонт дураберкIибсири Сергокъалала кIиибил школализибра.
Илкьяйдали Бурдеки-Кичи-ХIямри-Сергокъала шинна провод бирнила хIянчи хъараахъурли, сагали балкьаахъурси, райцентрлизибси резервуарлизи шин дакIахъили сари. Камси заманали илди шин шилизи дяхIчиаили дирар.
Барибси хIянчи республикала хасси комиссияли ункъли чебаиб.
2019 ибил дусла ахирличир районнизир гIурра чумал разидешла анцIбукь кадикиб: райцентрлизиб, кIиибил школала гIяйниб Россияла Игит МяхIяммад НурбяхIяндовлис кIиэсил памятник абхьиб, Сергокъалализир Гьалмагъдешла анхъ ибхьнила, А. Матросовла уличилси кьакьализибси анхъ сагабирнила шадлихъуни детерхур.
ШалгIеббухъунси – 2019 ибил дус районлантала гIямрула тарихлизи мургьила хатIличил белкIунсили бетаахъур Сергокъалализиб Игитунас хасбариб аллея (дякь) балкьаахънилира, сунезирра районна машгьурти адамтала, Ленинна орденти сархибтала, Социалист Бузерила Игитунала суратуначилти уми мар-мар къаркъала уркьлази делкIи кайхьибси, ва даимал чеалкIутас гIибратли диэсли мяхIкамдешличил мерладарибси. Игитунала аллея ва цархIилти хъумхIертести секIал районна ванзаличир акIахъниличибливан, экономикалашал, культуралашал, багьудилашал район гьалабяхI арбукнилира 2019 ибил дус тарихлизиб хъумхIертесили кавлан.
2019 ибил дусла ахирличир Къяна­сирагьила, УбяхI МулебкIила, Бур­хIи­махьила, Миглакьасимахьила, ГIяй­­­маумахьила ва Ванашимахьи­ла шко­­­лабас ишхIелила заманала тIа­ла­бу­начи далдикибти технический гIягI­ни­ахълумачил ва ваяхIличил ункъли гIер­дуцибти автобусуни декIардарнира илди школабазиб бучIути дурхIнас Сагаси дуслис дигеси савгъатли бетаур.
Районна багьудила учреждениебазиб сагадеш хиб илар «ГьаладяхI дашнила дамкъни» бикIути багьудила Центрти акIахънили. Гъамли шалгIеббухъунси заманализир, районна урегал школализир илдигъунти Центрти дузесаибтири. «ИшхIелила заманала школа» бикIуси федеральная программала ва «Багьуди» — миллатласи проектла хьулчиличир акIахъубти, чедир гьандушибти Центрти дузули сари Сергокъалала кIелра школализир. Илгъуна бузерила тяхIяр-кьяйдаличи шурдулхъан Ванашимахьила, Мургукла, Мурегала, Сагаси Мугрила урга даражала школабира. Илди школабазир районна администрацияла икьайчил хIяжатти классуни ремонтдарили далкьаахъуртири, Интернет бузесаибсири.
Илдигъунти Центрти алкIахъухIели, чедир гьандушибти школабазибти бу­чIан­­тала лугIи, школабала бузерила шайчирти сархибдешуни хIисаблизи касибтири. Центрлизир бучIантази сагати программаби, технологияби, методикала тяхIяр-кьяйда руркъяхъули сари. Илдазиб дурхIни бучIахъути преподавательтани бузерила шайчирти устадеш ва багьудлуми чеахъдурцнила хасти курсани таманаибти сари. Илдигъунти сагадешуни районнизиб багьуди лебгIеб гьалабяхI арбукнилис гьаликIли, бучIанти челябкьлализиб декIар-декIарти белчIудила заведениебази бучIес кабурхухIели, чули чеббикIибси санигIят кайснилис ва бузерилис кумекли детарар.
Халаси кьадрила анцIбукьли бетаур районнизиб «Къулайти шуртIри» программа бетерхахъни. Республикала кьадри лебси, ил программализир, цархIилти районтала, шагьуртала багьудила 45 учреждениела лугIилизир нушала районна вакилтанира бутIакьян­деш дарибтири.
Ил программала тIалабуни хIясибли, Сергокъалала дурхIнала 4-ибил анхълизир къулайдешуни алкIахънила хIянчи дурадеркIибтири. Программала дазурбазир дурхIнала анхълис 1 миллион 315 азир къурушла кьадарлизир субсидиябала арц дакIибтири. Илди арцла ца бутIа дурхIнала анхълизирти шуртIри ункъдиахънила мурадлис, гIеларти арц биалли, дурхIнас хIяжатдиркути хIязла ваяхIлис ва спортла гIягIниахълумас харждарибтири.
Гьанналаур, дурхIнала анхълизибти чулахъ дурхIнас къулайдеш биахъес багьандан, хъа гьалабси ругси майдан (пандус) ва сан-узел ункъдарили сари. УхIнаулхъуси хъали халабарили саби. Иларти урца унза мегьлайчи дарсдарили сари.
Районна адамтала арадешличила дакIубируси къайгъиличила бурули саби райбольницалис цагьатIи «Къалабаси кумекла» машина ва сагаси флю­орограф декIардарнили. Ил секIай зя­гIипбикибтазир чейхъути излуми, цабутIаван туберкулез заманаличиб белгибарести ва сагъбарести имканти акIахъуб. Гьалар больницализир лерти «Къалабаси кумекла» машинабала лугIи цагьатIи машиналичил чебицIахънили, гьайгьайра тухтуртала бузерилис гьамаддеш алкIахъа.
ШалгIеббухъунси дусла май-июнь бузразир районна лерилра шимазир, гьар дуслизир дурадуркIути сарлин, гIядатли детаурти, шантала собраниеби дурадеркIибтири. Илдачир райад­министрацияла хIянчизартанира бу­тIакьяндеш дариб. Шимазиб хIер­бирутала зугIлуми пикрилизи касиб, бирусигъуна кумекбарес чеасиб. Илди дурадуркIни – шимала халкьлис гьар шайчибад багаладеш бихутили детаур.
Районнизиб спорт гьалабяхI арбукнилис багаласи балбуцли бетаур Сергокъалализиб дурхIнас хасбарибси футболла академия акIахъни. «Sergokalaoren» проект хъарарахънила шайчиб, ил районнизиб дурабуркIуси, кIиэси, жамигIятлис багаласи балбуц саби или бурес вирар. Иличибли районнизир республикала лигала (кьадрила) футболли биркьнила шайчирти абзани дурадуркIести имканти акIуб. ДурхIни футболличи бурсибирнила шайчирти тренировкаби устадешчебти тренертани бегIла чихъси даражаличир дурадуркIули сари . Илдигъунтазивад сай «Анжи» академияла выпускник, РФС-ла кубокла чемпион Юсуп ГIялиев, суненира бузерилизир ишхIелила заманаличи далдикибти методикалашалти программала тIалабуни ва сархибдешуни пайдаладируси. Футболличи биштIахIейчирад жагьилтазир диги адикьес хIяракатлизи керхурли узули сай чедиб сунечила буруси проектла руководитель Мурад ГIямаровра.
Районна бекIличила гьаман гIяхIти пикруми аргъес вирар динна агьлу­ла шайзирад. Ил шайчиб, илини да­кIу­би­руси къайгъира жамигIятла пикрила дураб кахIевлан. Сергокъалала шила жа­ми­гIятли чула шилизиб, Х.Мустапаевла уличилси кьакьализиб сагаси къатIла мижит барахъес мер декIарбарни багьандан ва ил лушнила хIянчи детурхухIели дакIубируси къайгъи багьандан, Мя­хIям­мад Амировичлис баркалла балахъули саби.