Арали калабая, дила кьялкланти

ЦархIилти унра шима­ла халкьван ахIи, нуша, дибга­шан­­­ти, имцIали уржилира кьял­к­лан­тачил. Гьалаб нушала ца сель­со­вет ва ца колхоз ди­ру­ти­ри; цадехI хъарахъуни, ­ду­бур­­ти анкIи-мухъи ва цадехI диъ­би-нусби… Колхозуни де­кIар­­хIе­лира нуша гьаларван ­ца­ли­с­ ца гъамтили калунра. ­Ну­ша­­­л­а­ ши­ми-ургабси гьунила ­кам­с­и­­ бухъяндешлизибцун (3 ки­­л­о­метр) ахIенну ил гъам­деш лебси, ну­шала ши­мазиб хIер­­бирути адам­тала бар­кьу­ди­ли­зиб­ра ва ца­бехI­­личи итдил­та­ла ур­кIила ди­­гилизибра лебси са­би.

Кьялкланталара дибгашанталара чула ургар тухумдешра лерти сари. Кьялклантачил хъали-цIа цадарибти дибгашантира леб, дибгашантачил тухумдеш дебали гъамдарибти кьялклантира лебти саби. Нушала шимала ургубализир чедетаахъи­ли декIардарибти дазурбира агара.
Нуша цадехIличи ца мукърачи ва цархIилти шадлихъуначи дашутира. Дибгашиб разидешла мявализиб булхъути ва далайбикIути кьялкланти бирар, Кьялкниб – дибгашанти.
БебкIаличилакIун гъайра хIедикIехIе. БебкIа биалли, пашмандеш багьахъес, ца шилизибад итиллизи лебилра шила халкь башути саби, мурул адамти ва хьунул адамти. Дибгашан чула юлдаш, цакласслан СягIид ГIяммаев хIяривихьила, Иб­рагьим ГIялиевич (циила кьайван сайра итил дунъяличи арякьунси, гIяпабаркь), Кьади Иб­ра­гьимов ва Халикь ГIям­маев С­я­гIидла авцIа дарайчи савлира бархIехъра Дибгашила хIяб­рази кьулгьуличи башутири.
Ставропольла крайлизив хIерируси кьялклан Закарья БяхIям­мадов, Дибгашиб бебкIа биалли, вебкIибсила гIелабтази пашмандеш хIебагьахъурли калунси ахIен, сунес хIялалдиъ. Ца Закарьяцуну, гьатIи илгъуна? Лебилра кьялкланти илди саби.
Кьялкниб урга даражала школа абхьайчи, ил шилизиб хIербирути дурхIнира черяхIти классунази Дибгашила школализи башутири. Ил хIянчилира нуша-ургаб уржибдеш имцIа­би­русири. Набчил барх бу­чIули, 9-10-ибти классуни Диб­­гашила урга даражала шко­лализир таманаибтири 14 кьялклан дурхIяли. Гьаннара илди наб дила узби-рузбиван билзути саби. ЧумбехI лебтири илдигъунти набчил гьалабра бучIути? ИлдикIун дибгашантани чула тухумтази халбирути саби.
Чум дибгашан учительли чула бузерила гьуни Кьялкнила школализиб бехI­би­хьибси? ГIяпабаркь ГIямар ГIя­ма­ро­вичкIун Кьялкнив хIериру­си­лизи велкIесра асубирар. Учительла хIянчила дурар илини ил шилизир дахъал дусми парторгла хIянчира дузахъутири.
Илала дудешла узи Къилжан ХIясан ЧебяхIси ВатIа дергъла ва дургъбас гIеларти дус­мазив Кьялкнила колхозла председатель вирусири. ЦIур­­цIачи бикIуси мерличир да­кIиб­ти колхозла арши дир­шес кьялкланти балкь­хIе­рухIели, илини Хайдакьла районна Чумлила шилизибад кумеклис аршикьянаби бикутири, бикIар. Аршила маргь каила бамсриахъес кабиибти илдани белчIунсири ХIясайс иш далайра:
«Устул мургьила райком,
Калам мургье исполком,
Лилайра Къилжан ХIясан,
Кьялкнила пирсидатил»
ГьанхIебушили батес хIей­рус­ра чула маршруткабачиб бузути кьялкланти Исмулла Иб­рагьимов ва ГIямма ГIям­маев. АрхIяличи аркьуси дибгашайс баибси саби илдачи зянкъдяхъни. ХIу илдани ара-сагъли гIягIниси мерличи виахъури. ХIела чичи-биалра се-биалра бурхьуси биалра, хIу инжитхIерили, чули арху. Механизаторти Арсламбек ХIясановлара (Къилжан ХIяса урши сай ил) Ацци ШяхIбанлара кумек бетхIеибси я кьялклан, я дибгашан агарси сай. Гьар адамлис кумекбарес хIядурти гъубзни саби илди.
Дила бахъхIила тянишуни Ибрагьим ХIямзаев (Къаркъала Ибрагьим), кIел­ра узи-учительти Мутай ва Мусаид гьар дуслизиб наб гIягI­ни­бир­кути саби. Илди хIябал дус гьаб-гIергъили дила тилади хIя­сиб­ли Дибгашила ургубализирти дугIла цIедешла галгуби чедатес бакIиб, дарх гIяхIти цIедешла чедирути кьялубира хили. Илдани чедиибти дургбала галгубани ишдус цIедешра гили сари.
Кьялкланти саби-ургабра дебали уржибти, цалис ца кумекбирути адамти саби. Илдани, буруливан, Кумли-къа­данибад гIяхIладли бакIиб­си дирихь гIелабяхI чарбухъайчи, лебилра билхъаличи дурабухъи, юрт тIашбалта, бикIар. Шилизив къаршихIейкибсини юртла вегIлис арцличил кумекбируси саби. Илдала лугIилизи кабурхар Сулайбан Варачанов, Халимбек МяхIяммадов ва цархIилти. Шила бекI Дания­л Абакаровли гьаладирхьути са­ри илди пикруми, ва илини гIяхI­­баркьла хIянчурби дара­хъес кумекбируси саби.
Гьари, дурибти гъай дацI­тили хIедиахъес, ца мисалра гьанбуршисра. Ставропольла крайлизив хIерируси Ацци Ац­циевли мекъличи шила ду­раб хIербирути кьялклантира тIалаббарили сай. Жибарибти лебилра бакIили саби, ам­ма мекъ биалли сенрил ца жу­мягI­ла гIела арбухили саби. Шантани, ил жумягI шилизиб кали, мекъла вегIлис юрт тIашбатурли саби. Камсив ил кумек? Камси ахIенну, ил халаси ва балгунси баркьуди саби.
ХIера, илди саби дила унра шанти, кьялкланти!
Нуни илдас ишди назмула тугъира пешкешдирулра:
ГIибратла унра шанти,
Цадалгунти кьялкланти,
Авид къугъабирути,
Кумекбарес гьалакти,
ХIянчилизир гъалбуцIи,
Баркьудилизир гъубзни,
ХIушаб гIяхIдеш булгули,
Деза бирулра нуни.

Унрубачил далгунти,
Узидеш хIердиранти,
Мекъ-сяхIбатличир шадли
ХIябал бархIи дулхъути,
Арадеш чIумасили,
ТалихI атхIебурхули,
Дигулра, хIушаб гIямру
ТалихIчерти диубли.