Дунъяличив бегIлара дурхъаси

Нушала манзил хIербирути гIя­лим­тани машгьурти адам­тачила дахъал хIялумцIлаби ду­ра­дур­кIули калун, илдала гIямруличил дарх­да­сунти тамашала баянти ахтар­ди­да­рес багьандан.

Гьачамра Майкл Харт би­кIу­си математик, тарихчи ва биографли сай­гъунти цархIилтира тарихчиби ва биографуни цалабяхъили буриб: «Даширая нушани дунъяла тарихлизиб бегIлара машгьурти 100 адам декIарбирехIе». КъантIли буралли, илдани 32 даражала пункт делкIи сари дунъяличиб бегIлара машгьурти адамти декIарбарес багьандан. Илдала далилти хIясибли сияхIлизиб цаибил мерличив МяхIям­мад Идбаг (с.гI.в.с.) сайри. ИлхIели хIялумцIлаби дурадеркIибти гIялим­тани селра буреси кахIелун, сенкIун чули гьаладихьибти лерилра далилти якьинтири. Майкл Харт викIар: «Гьайгьай, ну христианин сайни багьандан наб дигахъаси ГIиса Идбаг (гI.с.) сияхIла цаибил мерла катес, амма ил я дудеш, я мурул ахIенри, я пачалихъла хIяракатчи, я ургъан, я бекIдешдиран ахIенри МяхIяммад (с.гI.в.с.) биалли сайри». Майкл Хартли ва иличил барх бузути специалистунани кабизахъур ле­рил­ра дунъяличирти тарихла жузазиб ва до­ку­ментуназиб марбирули саби МяхIям­мад Идбаг (с.гI.в.с.) бегIлара чевяхIси адам виъни, суненира дунъяла тарихличи бегIлара халаси асарбарибси. Илди баянти Америкала «Нью-йорк таймс» журналла архивлизир ва дунъяличир тIинтIдиубти жузазир даргес вирар.
Дунъяличиб машгьурти адамти: Б. Шоу, Л. Толстой, А. Пушкин, Д. Остин, ва бахъал цар­хIил­танира илала духудешличила ва адамтачил бархбасуни кадилзахънила пагьмуличила бурибсири. Илини гIелакабухъунси ГIярабияла байхъуостров гьалабяхI арбукили, ахъси цивилизацияличи кибсири. Сунела гIямрула бетуц сай-вегIти гIямрулизир детерхахъурси цалра бекIдешдиран хIейуб ил ахIенси. Лебил дунъяла тарихлизив иличил цугуцеси цалра адам виубси ахIен, я Конфуций, я Будда, я Македонский, я Бонапарт, я Цезарь, я Махатмаганди, я Черчилль, я Дарвин, я Маркс, я Вашингтон, я Сталин – ишаб сияхI гIурра даимбарес вирар.
МяхIяммад (с.гI.в.с.) идбагуназивад бегIла гIергъиси сай, илис гIергъи цархIил идбаг алкIуси ахIен, иличибли таманбируси саби идбагуни бурхьнила баркьуди, ил идбагунала мугьур сай.
ДурхIялис раибси цаибил базлизив Аминатличи вакIили, ахъси кьаркьа вегI адам, илизи разиси хабар бурибсири: «ХIела канилавси дурхIя—идбагунала пача сай» или. Аминатли вакIибси чи саял суал хьарбаибхIели, илини иб: «Ну илала дудеш – Адам сайра». КIиэсил базлизив цархIил адам вакIили, разиси хабар даимбариб—хIела канилавси дурхIя ил бегIла гьалабталара бегIлара гIергъитала пача сай, — баянбариб илинира, Ил Шис Идбаг (гI.с.) сайри. ХIябэсил базлизив вакIибси НухI Идбаглира (гI.с.) Аминатлизи ил разиси хабар марбариб. Авнайс иличи Идрис Идбаг (гI.с.) вакIиб, гIур – Гьуд (гI.с.) урегнайс—Ибрагьим Идбаг (гI.с.), верхIнайс—ИсмягIил Идбаг (гI.с.), гехIнайс – Муса Идбаг (гI.с.), урчIемнайс—ГIиса Идбаг (гI.с.). Лебтанилра Аминат илала канилавси идбагуназивад бегIлара гIергъиси – илдала мугьур виъниличила балахъули, ил мубаракрарибсири.
ИлхIели ЧевяхIси Кьудратла ВегIли Ризван малаикличи хъарбарибсири Фирдавс Алжанала къапу гьаргдарахъес. Ил алкIухIели къанчани кадикибтири, Кисрала кIялгIяла балконти гъятIдиибтири. ЦIалис сужда бирантала лами бишунсири, сабира азир дус ухули калунси. Жиндрази къадагъабарибсири закличи адицIахъес. Ит дуги лебил дунъя нурли шалабарибсири.
МяхIяммад Идбаг (с.гI.в.с.) акIубсири бусурмантала хIясибли РабигI-ул-Аввал базла 12-личив, итни бархIи) Маккализиб хIербируси кьурайшитунала кьамлизибадси Гьашимхъала жинслизив. Илала дудешлис ГIябдуллагь, нешлис — Аминат бикIусири. Ит замана гIярабуначиб бузахъуси гIядат хIясибли, ил кIел дус виайчи Саад бикIуси кьамлизирадси ХIялиматли ниъли валхули калунсири.
Идбагла дудеш урши акIес кIел баз лерай, 25 дусла гIямруличив вебкIибсири. Неш ребкIибсири урши урегал дусалра хIейубли левалли. Ил ребкIили гIергъи, МяхIяммад (с.гI.в.с.) кIел дус дудешла шайчивадси хала дудеш ГIябдулмутIалибличив хIерирули калунсири. Ил гехIел дус виубхIели, хала дудешра вебкIибсири. ИлхIели МяхIяммад дудешла шайчивадси адавзи АбутIалибли сунечи арукиб.
МяхIяммад жявли узес вехIихьиб, маккалантала маза дуки дикутири. ВиштIали левалли ил гIяхIти хIял-тIабигIятличил, малхIямдешличил, хIялалдешличил, бархьдеш бурниличил, бирхауди марбирниличил, серхурдешличил, кьасчевдешличил, духудешличил ва цархIилти гIяхIти къиликъуначил декIарулхъусири.
25 дусла гIямруличив МяхIяммад давлачерси ва гIяхIси хъалибарглизирадси гамъа Хадижатличи илала сипталичил хъаллавиубсири.
Хадижатличи хъайчикабиэс дигути машгьурти адамти гIурра бахъал лебтири, амма илдас шери рукьес кьабулрикибси ахIенри.
МяхIяммад сунела кьамла ургав хIя­лалси, умутбихьеси, сегъуналра анцI­букь­лизиб къяна хIебуруси ва чилра виргIяхIергуси адам сайливан валусири. Ил 40 дусла гIямруличив сайхIели, цаибил гьаргбаркь (вахIью) иличи баибсири. Ил ХирагIла гIиникълизив цунухъунси замана хабарагарли иличи ЖабрагIил малаик вакIиб ва буйрухъбариб: “ИкьрагI!” (УчIен!). МяхIяммадли жаваб бедиб: “Нуни учIес хIебалас”. Гьарли-марли илини учIес балуси ахIенри. ЖабрагIил малаикли буйрухъ хIяйнайсра тикрарбариб: “УчIен Кьудратла ВегIла уличил!» ИлхIели МяхIямадли илди дугьби тикрардариб, ва илди сунела уркIилизи атIунтин дизур. ЖабрагIил малаикли МяхIямадлизи буриб хIу Идбаг — Аллагьла вакил сайри или.
ИлхIейчибад бехIбихьибсири Кьуръан бурхьули ва 23 дус калунсири. Кьудратла ВегIли Кьуръан инсаниятличи бутIнадли баахъибсири.
МяхIяммад Идбаг (с.гI.в.с.) ислам тамай бусурмантачи баахъили гIергъи, 63 дусла гIямруличив гьижрала 10-ибил дусла РабигI-ул-Аввал базла 12 ибил бархIи Мадина шагьарлизив, сунела хьунул ГIяйшала хъулив вебкIиб, ва ила хIяриихьиб, мижитла мякьлав. Мижит халабарибхIели, Идбагла (с.гI.в.с.) хIяб мижитла бухIнаб бетаур.
Илала машгьурти асхIябти саби Абу-Бакар, ГIумар, ГIусман ва ГIяли, кьанниван илди лебилра гьаб-гIергъили халифунилира бетауртири, бусурмантала хала бегIтили. Илди тарихлизиб дурхъати, бархьти халифунили калун, сенкIун исламли чебаахъибси гьунчибад чебхIебалкIи башутири.
Кьудратла ВегI Аллагь нушабра икьалавиаб МяхIяммад Идбагли (с.гI.в.с.) чебаахъибси гьунчирад черхIедалкIи дашахъес.
Нушала Идбаг (с.гI.в.с.) дурхъавирули, Аллагьли (а.т.) сунес ахIенти чисалра хIедедибти сипатуни, тIабигIятуни, гIяхIти къиликъуни дедибтири. Нуша иш дунъяличи дакIудиайчи Аллагьли Идбагла (с.гI.в.с.) ура дурхъабарибси саби. Адам Идбаглис (гI.с.) нушала Идбагла нур къакъла чIалализи кабихьибхIели, лебил малаикуни илала къакъличи хIербикIутири. ИлхIели Адам (гI.с.) Аллагьлизи (а.т.) тиладиухъун ил нур сунела андаличи кабихьахъес, малаикуни сунечи гьалабад хIербикIахъес багьандан. ГIур Адам Идбагли (гI.с.) ил нур сунези чебаахъес тиладибариб, илхIели Аллагьли ил нур илала хала тIулбала никубачи шурбатур. ИлхIели Адамли (гI.с.) байики тIулбачира илдачил сунела хIулби суркдарили иб: «Дила хIулбала шала, я Расулуллагь». ГIурра бикIули саби, дудешли сунела дурхIялис «МяхIяммад» ибси у бедалли, ил дурхIя хъули ухIнаулхъухIели, дудеш тIашкалзни дурхъали бирар или. Илцадра Аллагьли (а.т.) дурхъаварибси сай нушала Идбагра (с.гI.в.с.)сунела ура.
ЧевяхIси Аллагьу ТагIялани дурхъаси Идбаглис (с.гI.в.с.) дахъал мугIжизатуни дедибсири: Исраъ – дугели Маккализибси мижит Масжидуль-ХIарамлизивад Иерусалимлизибси Аль-Акьса мижитлизи ваъни, МигIраж – заклизи ахъвиъни, бац кIел бутIаличи бутIибсири, илала тIулбазирад шин дакIибтири халаси гIяскар шинни бахес ва дазала дарес даари, кIел адамлис хасбарибси хурегли 80 адам бахунтири, адамти сагъбирутири ва дахъал цархIилтира. Тамашала гIяламатуни цархIилти идбагунас Аллагьли дедибти, илди бебкIибхIели тамандирутири. БегIлара халаси мугIжизат ЧевяхIси Аллагьли (а.т.) МяхIяммадлис (с.гI.в.с.) бедибси Дурхъаси Кьуръан саби. Ил мугIжизат Идбаг (с.гI.в.с.) вебкIниличил таманбируси ахIен ва Кьиямала бархIи сабаайчи кавлуси саби.
— Наб дигулра Аллагьлис имцIали тIягIят бирутазивад виэс.
— ХIу Аллагьли чейусиван улген, хIуни Ил чехIейули хьалли, хIу Илини чейусирину.
Машгьурти адамтазибад цабехI гъабзадешличил декIарбулхъутири, кIиибти сахаватдешличил, хIябъибти бархьдешличил, авъибти ряхIмуличил, шуибти гIякьлуличил ва, илкьяйда, цархIилти пергер къиликъуначил. ЧIянкIли МяхIяммад Идбагцун (с.гI.в.с.) сайри сунезир илди лерилра пергер къиликъуни лерниличил машгьуриубси. Ил багьандан сайри ил Кьудратла ВегI Аллагьли Идбагдеш дарахъес чеввикIибсира, Кьуръайзивра гапируси черяхIти адамдешла, халаси сабурла сайницун ахIенну, лебилра гIялам жагабирути хIял-тIабигIятличилси сайливан чейахъуси. Идбагла (с.гI.в.с.)пергер хIял-тIабигIятлис бикьридеш дирули сари, илини адамтачи халаси асарбарес вирули калнили, бусурман дин кабизес гьалабкIун гIярабуни пасаддешлизибти, хъям-кьацIлизибти, цIакьсили цIакьагарси хIелтути, держлукьуни, рушбатчиби ва цархIилти вайти бухъя-зегъала адамтили калунтири. МяхIяммад Идбагла (с.гI.в.с.)асарлиуб илди барсбиуб, бяркъличи бикиб, пергер адамти бетаур. Ил сархибдеш илала халаси гьунар саби. Ил Маккализивад арукьес чебуркъубсири, амма дахъал дусмала гIергъи ила сагадан чарухъунсири ва сунес вайдешуни дарибти лебтачивадалра чевкерхурсири, сенахIенну ил ряхIму-уркIецIи кьяйда лебтачилра вархьибси Расул сайхIели.
Кьудратла ВегIли Идбаглис (с.гI.в.с.)дедибти гIякьлуличила, пагьмуртачила, пасихIдешличила нушази саркъахъили балахъули саби гьанналис 14 даршдус гьалаб акIубси ва ишбархIиличи бикайчи дунъяла лебилра бусурмантас гIямрула хьулчили биубси кьанунни кавлуси ШаригIятли. Илала мурхьдешличи ишбархIила гIялимти булан тамашабирули саби. Лерилра гIямру ил руркънилис дедибтани бархли илгъуна пикри бурули саби.
МяхIяммад Идбагла (с.гI.в.с.) вархьдешличила бурули сари илала гIямрулизир кадикибти чумилра анцIбукьли, иличи сегъуна-дигара даражализиб бирхауди бихьес вирусири, ил лугIилизир уркIила бегIлара дигIянти секIал булан диахъубли. Ил багьандан саби иличила гъайбикIухIели, «МяхIяммадунил амин» бикIути. Илди дугьбала мягIнара хIялалси, марси, умутбихьеси МяхIяммад (с.гI.в.с.) ибси саби. Исламла душмантани МяхIяммад (с.гI.в.с.) кавшес кьасличил чумилра хIилла дурадеркIибтири, амма илди кIинайс бусурмантала някъбази бикибхIели, Идбаг (с.гI.в.с.) илдачивад чевурхусири, ил ряхIмучевдешличил декIарулхъусири. Идбагли (с.гI.в.с.)кумекличи хIяжатдеш лебсиличи мурталра халаси разидешличил музаулхъусири. Илини садакьа хIебутIибси бархIи бируси ахIенри. Кумекбарес ахъри агархIелира илини селра дигIянабируси ахIенри, сунела уркIиличибси пикри бурусири, лебгIеб жагали аргъесли ва лехIирхъусили кьабулбаресли.
МяхIяммад Идбагли (с.гI.в.с.) сунела ас­хIяб­тазивад гьарил халаси къайгъиличил алавурцусири, ва иличил ихтилатикIули ка­л­унсилис гьанбиркусири «Ишис ну бегI­лара дурхъаси ургус» или. Кьуръайзив Мя­хIяммад Идбаг (с.гI.в.с.) бирхутачи ур­кIе­­ц­Iили вицIибси сайливан гьануршули сай. Ил викIусири: «Эгер хIушани ванзаличиб лебтачи ряхIму дакIубарадалли, ил­хIели ГIяршличибтани хIушачира ряхI­му дакIубиру». Идбаг (с.гI.в.с.) мискин-пякьир­тачи, гамъабачи, бухънабачи, цар­хIилти къиян-жапализи бикибти адамтачи лехIирхъусири. Илини сегъуна-биалра анцI­букь­лизир кьяркьдеш дакIудирути ахIенри, халатачи адабличил, адамтачи дигиличил гъамирниличил декIарулхъусири ил. Идбагли (с.гI.в.с.) чеасибси секIал хIебарили балтуси ахIенри.
МяхIяммад Идбаг (с.гI.в.с.) илкьяйдали халати гъабзадешличилра кабизалачевдешличилра декIарулхъусири.
Гьаларван МяхIяммад Идбагла (с.гI.в.с.) дур­хъати ваяхI Избербашла жумягIла ми­жит­лизи даибтири: илала гъез, ярагъ, хьунул ГIяйшала ва рурси Фатимала (р.гI.) тIалхIяна, Билал асхIябла ва илала цар­хIилти ас­хIяб­тала ваяхI ва дахъал цархIилтира. Илди мяхI­камдарили дихI­ни ва адамтас гьаладихьни илала асхIябтачибад нушачи бакIибси суннат саби. Илди сабабли ва Идбаг (с.гI.в.с.) Аллагьу ТагIялани чевяхIварни багьандан, баракат сархес, иличи ва ЧевяхIсиличи баралра гъамтили биэс дигути бахъал адамти биуб. ЦархIилти шими-шагьуртазибадра бакIибтани гьар бархIи мижит гарчли бирцIулри. Илабти адамтала хIялани гьарли-марли Идбаг (с.гI.в.с.) чеибталагъунти сарри (СубхIяналЛагь).
Кьудратла ВегI Аллагьли (а.т.) нушазивад гьарил илала ва цархIилти идбагунала шапагIятла пай баибтазирад детаахъаба!
Амин!