ХIурхъила шилизи архIя

Ну рахъхIи хьул­ри­кIусири ХIурхъила ши­­лизи рукьес, илаб хIер­бирути адам­та­чил тя­нишриэс.

Даргала машгьурси писатель Ильяс ХIясанов, сунечил цархIилти лукIантира бучили, ХIурехъи арякьи, хIябрира чедаили, Сарат ГIялиевас кьулгьу-алхIямра делчIунра или набзи хабар бурибхIели, дила уркIилис дебали гIядаблири. «Сен хIуни нура жихIерарира?» — или, нуни разиагардеш багьахъурсири. ИтхIейчирадли ну мурталра хьулрикIусири, машгьурти гIялимтала, устазунала рухIла давлали бицIибси ванза чебаэс.
Ахирра дила мурад бартаур. ХIурхъила школала дарган мезла учительница Нурият ГIи­саевнала зянкъ дакIиб.
– ХIечил тянишриэс, дурхI­начил гьунибаъни дура­бер­кIес рахъхIи хьул­ри­кIул­ра, Аминат, рашигу нушачи, – ибхIели дила разидешлис ахир аги.
ХIурхъила дурхъаси ванзаличи цаибси ганз кайцIули, ГIяб­­дуллахIяжила хIябличи багьлабарили, балга барира. Бар­хIехъла аргълизир Нурият гьунираиб, сунела шаласи ва ванаси анкъила аррукира. Ну ракIнила разидешлис илини тухумтира, учительтира, унрубира жибариб. Нуша тянишдиънила халаси шадлихъ бетаур: шила машгьурти адамтачила, баркьудлумачила гьан­бикуни ва хабурти дурули, ил гьунибаъни гIяхIцадхIи бу­хъян­битIун. Нуриятла шалати дяхI­ли, разити хабуртани, набчира гIяхIси асарбариб. ГIергъила бархIи набчил, мугIяллимтачил ва дурхIначил бируси шадлихъ­личи хIядур­рикIули, жура-жу­ра­ла берк­луми дирули, ил шаладикайчи русхIеун, я бекIлил бамсри хIехъиб.
Гьунибаъниличира гIяхIцад учительти бакIиб унра шимазибадра, Сергокъалализи­бадра. Савли дунъя цIуб­ба­рилри цаибси дяхIили, сабира зума-зумали ванзаличи пас­ка­бикIуси. БархIехъ ну шилизи ракIибхIели, дяхIи агарсири, савли биалли – дунъя кIапI­бариб.
Ил гьунибаъни гIямрулизиб хъумхIертесили бетаур. ДурхI­нани уркIиличир делчIун дила назмурти, зайдухъахъун жагати агурби, делхъла пергер устни бетаурти дурхIнани миллатла делхъ дариб. ДурхIнани ва му­гIял­лимтани гIяхIцад далуйтира делчIун. Нуриятли, лацла устали къаркъа лушуливан, гIяхIил хIядурбарилра балбуц­ла програм­ма. Дила дур­хIя­деш­личирад ишди бурхI­начи баайчи, гьарил се­кIал ункъли дяр­къяхъес ва ле­хIирхъутази аргъахъес илини ха­ласи къайгъи да­кIубарилри. Ди­ла жузала стендра балкьаахъурлири.
Ил гьунибаъни гIяхIил бетерхахъес хIядурриублири Крас­нопартизансклизирадси машгьурси дарган мезла учи­тель­ница ХIяжиева Написат Зай­­пуллаевнара. Дила твор­чест­воличила сунела пикруми дуриб илини, ва наз­муртала анализ балли бариб:
«Пагьмучебти даргала писательти ва поэтунала творчество гьалабирхьули, далдуцуни дурадуркIни дигеси анцIбукь саби. ИшбархIира дубурти-ургаб мерлабиубси ХIурхъила шилизиб илгъуна поэзияла шадлихъ дураберкIнира дебали мягIничебси анцIбукь саби нешла мезличи дурхIназир диги адилкьнилизиб.
Даргала литература давлачеббарибси, ахъбуцибси, ва гьалабяхI арбукибси пергер Дагъиста халкьла поэт, хIебилшуси даргала поэзияла ури Аминат ГIябдулманаповас багъишладирули сари ишбар­хIи ХIурхъила школали назмурти, далуйти ва делхъани. Севан хъумартес вирара нешла мезличи дигили дицIибти шягIирла дугьби.
Чила сарил, чинарал
Мез дубкIнила хабар леб
Миллионти дусмазир
ДубкIару дилара мез,
Илди хIейалли дила
Игъбар бубкIни балулра
ГIямрула дурхъал мягIна
МягIдайзиб саби мезла.
Дебали халаси баркалла багьахъес дигулра иш нушала авидлизир бутIакьяндеш дарес бакIибти гIяхIлас. Чараагарли хIяжатли саби, нуша цаладяхъес пикрибарибси ва иш балбуц бетерхахъес къайгъибарибс, сарерхурси, гьаннала заманала тIалабуначил гьа­ла­ряхI рашуси, нешла мез­личи дурхIназир диги адилкьуси, 29 дус хIянчи барибси, чебяхIси ка­те­го­рияла мугIяллим Нурият ГIи­саев­нас баркалла багьахъес.
А.ГIябдулманаповас ­ба­гъиш­­ладирулра ишди дугь­би­ра:
Хъярбукила шилизиб
Абалкун нурла шала,
Илар сари акIубси
Машгьур рузи нушала.

Аминатла назмурта
Ахъбариб дарган багьа,
Илала табтуртани
Дунъя бицIиб гьанахIа.

Батирайла пагьмурти
Сари гьанна илизир,
Гьарил белкIунси назму
Кавлан дай уркIилизиб.

Дахъ къугъати дугьбачи
Дарганти хIяйранбирар,
Аминат лерси мерлаб
Разидеш камхIебирар.
Ардукьялра азир дус
Калаби хIу нушачил
Нуша духънадиэхIе,
ХIела мургье дугьбачил».

ХIурхъила школала директор Зубайру СягIидовичлира балбуц гьарра шайзибад гIеб­­буциб. Музыка дузахъан ХIя­мидла къайгънира дегIлара гIяхI­­т­ири. Илала бекIдешлиур сар­ри далуйтира, дурхIнала дел­хъанира. Ил нуни жявлил валусири машгьурси музыкант кьяйда. ХIурхъила школала да­лай-делхъла багьа ба­кIа­хъил­ри илини гьаннара.
УбяхI МулебкIила школала учительница ПатIимат ГIяхI­мадованира наб сунени багъишладарибти дугьбачил, пергерла далай белчIун.
«Ит Хъярбукла шилизир
Дараллира чум шадлихъ,
Далуйтазир жагьтани
Гьандуршу хIела дугьби.

Дубуртазир акIубси
Даргантас игъбар саби,
Нушаб назмурти лукIни
Ил хIела гьунар саби.

Дунъяла шишимъула
ХIу азадли ратаби,
ЦIуба кIаналиурад
Разили хIеррикIаби.

Дерхъабгу, хIела гIямру!
Дерхъабгу, хIела хъуми!
Баракатра шаддешла,
Хьурабиабну, хъули.

Дунъяличир акIнира
Аллагьла кьадар саби,
ХIу нушала лернира
Нушала шаддеш саби.
Аминат, хIела кьалам
БугабикIаб мурталра,
ХIела гIямрула бурхIни,
ШаладикIаб гьаннара.

Кулпет арали калаб
ХIу мицIирли лералри,
Къавтмабиабгу лезми
Даргантас, хIу, лукIули.

Арадешра, гIяхIдешра
Хьурадираб юртлизи
Къакъбяхъри даргантала,
Аминат, хIу, рерхъаби!»
Наб иларад аррукьес гьамадли ахIенри. Баркалла биаб хIурхъантас, ила бакIибти багьадуртас. Чилалра дав­ла-масличи, ери-юртличи ну мяштIхIериубра дила гIям­ру­­лизир. Заманала гIяхIли ди­ахIелли нуша ишар, нушаб да­хъал секIал гIягI­ни­лив? Багьуд­лу­ми, гIилму, рухI­ла давла — илизиб чебиулра ну­ни адамла жагадеш, дурхъа­деш. Илгъунари ХIурхъила шира. Нуриятла ва ГIябдуллагьла бархIехъла заманара уркIбала берхIила шаладешли бицIибси, гIяхIялдешлис дурхъаси анкъи хъумхIертесири.
ХIурхъантачила дила пикруми гьаларра бегIлара дурхъатири. Амма нуни чебаибсини гIуррара илди дурхъатили де­таахъур. Арали батаб ХIур­хъи­ла ши ва хъурхъанти.

Дила дурхъаси ХIурхъи
Дила дурхъаси ХIурхъи
Ванза багьадуртала,
ЛукIулира хIед далай
БакIили гьав уркIила.

Улка машгьурбарибти
ХIела саб гIялимтира,
Девла урибси уста
ГIямарла Батирайра.

Гьунартачи арцурти
ЯхI чIумати уршбира,
ГIялам гIяшикьбарибти
ХIял умути рурсбира.

Дурхъаси зияратван
ХIечи гьуни ахъира,
Идбагуниван билзан
Наб хIела гIялимтира.

Берхъаби ахъбикIаби
Тахо-Годила ванза,
Пахрури хIу гIяламла,
Анкъири шягIиртала.

Дунъяличиб машгьурти
Устазунира хIела,
Дагъиста дурхъал багьа
БакIахъиб шягIиртара.

Хабарла саби хIела
Исбагьиби рурсбира,
ЯхI-хIяя умухIели
Уктемли башутира.

Даргала дурхъал ХIурхъи
ГIурра берхъаби даршна,
ХIечиб пахрубирули
ХIед даимал рулгулра.