Устадешличил рузуси

Учительскаялизир их­ти­лат­дикIу­хIе­ли, ма­те­матикала учительница Майсарат Атаев­на­ни, суненира 60 дус дурхIнас хIя­лал­датурси, бурибсири: «Дила мурул ГIяхI­мадла МяхIяммадлира нунира урегал урши-рурси абикьурра, багьудлуми касахъира, гIямрулизи мер­ла­барира. Сепайда, уркIи паргъатли ахIен: мурул-хьунул мугIяллимти саркъи­ра, цалра дурхIяли нушала санигIят чебхIе­би­кIиб. Илкьяйда бетаънилис, гьанбиркули саби, нушачибра гIяйиб бурги. Наб ил се­кIал хIейгибилзули саби…»

РахъхIила учительницала гъайлизиб децI иргъусигъуна саби. Аммаки ну­ша­­ла районна школабазиб камли ахIен му­гIял­­­лимти, чулира саби-бегIси са­ни­гIят дурхI­начи баахъибтира. Илдала лу­гIи­лизиб гьан­бушес вирар КIишала урга даражала школализиб бузули калунти, чула ­бунагь-хатIа урдуцарти, ХIясан Мя­хIям­мадов, Рабадан Мусаев, Ибрагьим МяхIяммадов ва гьанна бузули леб­ти Нури ГIялиева, ХIяжи Сулайбанов ва цар­хIилтира.
Сен биалра, бегIтани дурхIназиб учительла санигIятличи гъира акIахъес биъни – илра сархибдеш саби. Наб гьанбиркули саби чугурла пагьмучевси уста Амирхай бурибси пикри: «КIел урши лебли, цалилра дила устадеш кьабулхIедариб. Чугурра набчил барх хIябла арбухасли ахIенси…»
ИшбархIи разили саби урус мезла учительница Нури ГIя­лие­ва ва францияла мезла учитель БяхIяммад МяхIяммадов рур­си­ Раисат чули буцибси педагогла дякьличи дурарухъниличи. ­Ду­­рарухъунсира ца ити, гIядатлисван хIянчи барес ахIенну, бегI­та­ни­­ван дурхIнас уркIи-уркIиларад дигира, багьудлумира, бяркъра гьадуцес кьасличил.
17 дус илини урус мезла учительницала хIянчи ламусличил хъарарахъули сари: чебяхIси даражала категория сархиб, дурхIни олимпиадабачи хIядурбариб, илала бучIантала белкIла хIянчурби районнизир ва республикализир цаибил ва кIиибил даражала Дипломтачи лайикьдикиб, районна багьудила управленияла шайзирад ХIурматла грамотаби иличи даиб.
Буралли, дигеси саби вегIла мякьлав сунела хIянчи балуси, даим ил къулайбарес кьаслизивси жагьил специалист левни. Бахъ ава­раагарбиублигу ишбархIи жа­гьил мугIяллимти! Ца гIямайсван багьу­дира касили, школабази лябкьули са­би, гIур нушаб даари дурсри дихая или, директортачи ибкькабилзули саби. Юх, хIян­чи­личи-декIар илдала селрацад гъира чебиули ахIен. Гьаб-уб буруси «хIяй­на хIябал – урчIемал, баз кабикаб, арц дакIаб» ибси айту илдачи хIябилра хасбирули леб кьалли.
Ца игъбар, Раисат Мусаева илдала авидлизир хIериънира. Ил секIал илала бузерила гьалар-гьаларти бурхIназибал белгибиуб. Гъай бацIли хIебатес багьандан, гьанбуршехIе Раисатла ца дарс.
5-ибил класслизиб урусла литература. Дарсла тема: «К. Паус­товс­кий «Ванаси кьацI».
Дарс бехIбихьибмад, ашкарбиуб ил гIя­датли ахIенси (нетрадиционный) жура­ла биъни. Учительницани имцIаливан хабарла анализличи пикри бяхIчиаиб. Дебали мягI­ничерти шалуби сарливан белгидиуб дурхI­нани чула пикруми дурес бални, игитунас къантIти характеристикаби лугни, писательли хабар каргьнила жура (стиль) гьанбикахъни, художественный мезла чебкад барибси хIянчи, дурхIнази чули чус кьимат кабалтахъни. Хаслира декIарли буреси дарсла хасдеш сабри Р. Мусаевани ишхIелла тIалабли бетаурси ибкьдешла масъала (проблемная ситуация) ахъбуцни.
Дарс кагахънилис къуллукъличирти суалти сарри:
—ДурхIни, кьацIла кьадри сен халали чебиуси?
—НикIа игитли кьацI мучлахIебарни бархьсив?
—Хабарла бекIлибиубси мягIна селизиб саби?
— К. Г. Паустовскийла гIур сегъунти произведениеби гьандушес дирудая?
— Илдигъунти гIямрула хабурти чили дурес вирара?
ГIядатлибиубли, дарсличи музабухъунти учительтани ахирличиб кьимат лугули бирар. Учительлисра, дурхIнасра, дарсла низамлисра.
Гъайрухъунси, цабехIли буруливан, урус мезла учительницала «сихIру» дяркъурси Нури ГIялиевна (Раисатла неш) иличи черухъун: «КъалабарикIулри! План хIясибли дарестикIун гIурра лерри. ХIед дурсрачи ункъли хIядуррикIес чебиркур…»
Аммаки урегал цархIил учительли Раисат уркIичеррариб, илала дарсла гIяхIти шалуби чедаахъиб.
Набра буреси лебри: хаслира жагьил учительницани урусла литературала дарс нешла мезличил ва даргала литератураличил бархбасахъни. Илини вецIну шура дев нешла мезличи шурдатур, дурхIнази илдала мягIна аргъахъиб, дарсла тема хIясибли М-Р. Расуловла «ЦIудара мукьара», А. КьадибяхIяммаевла «Жайран», М. ХIямидовла «Кьяшми цIуба тяй-урчи» бикIути произведениеби гьандикахъиб. Предметуни-ургабси илгъуна бархбасла мекелли халаси кьадри лебси саби.
ГIурра гIячихъбаралли, Раисатла илдигъунти гьардизурти, хъумхIертести дурсри дигалли литертурала, дигалли мезла даари гьандушес вирар.
Гьачам Раисатлизи хьарбаира:
—Урус мезла учительница ретаахъес бегIтала маслигIятцун баибу хIед? ЦархIил шартI лебрив?
—Лебри, гъари. Хаслира ДГУ-ла фил­фак­­лизи карерхурхIели, студентка ре­таур­хIели. Учительти-филологунани гIя­хIил валуси сайри машгьурси гIялим Геор­гий Ни­колаевич Сивриди. Миллат хIя­сибли ил грек виалра, урус мезличи карцI­ли гIямру деркIибси сайри. Илала гьарил лекция, гьарил семинар дила дагьрилизиб кавлули бири. Ташмишдеш агарли, Сивриди халал хIярпла уличи лайикьикибси мезлизив узуси педагог сайри. Гьу, илини асархIебарили кавлив гьатIи?
— ХIела предмет давлачебси саби. Бажардириркулрив дурхIнала дагьрилизи баахъес?
— Школала литературала программала дурабси материалра хIяжатбиркули бирар: авторти барсбикIахъалли, илдала произведениеби цадехIличил цадехI цугдурцалли, багьудила чIалтIара бягIукабирар.
— Гьанна хIушани бучIахъулрая Бажов, Солженицын, Ахматова, Пастернак, Булгаков. Чинаба гьаб-убла девла пасихIкарти Горький, Фадеев, Шолохов, Толстой? Хрестоматиябазиб илди къаршихIебиркни бархьсив?
— БекIлил бархьси ахIен. Школабази гьанна ца гIяхIсант, ца сагадеш хьурабирули биалли, цархIил тяйдибирули саби. Ил гапла балбуц ахIен, ил багьандан нуни классла дурарти дурсрачир тяп илди, автортала произведениебира дурхIнази дучIахъулра. Нуша, урус мезла учительти, ил масъалала черкад ММО-ла секциябачир, семинартачир гъайдикIулра. ХIебалас, хрестоматияби дуракайути гIялимтачи, багьудила Министерствола хIянчизартачи мурт илди зигаръала диурал…
ХIябал уршила неш Раисатлис сунела­ хIянчи дигули сари. Ил жагIял гIурра са­бухъ­чебсили биахъес къайгъилизир сари. Бузерила бикьрили бетаур шал­гIеб­бухъунси белчIудила дуслизив илала учIан «ГIяхIси девли рухI чериргъахъу» бикIуси халкьани-ургабси жагьил литератортала конкурсличив кIиибил мерличи лайикьикни. Учительница багьудила шайчирти дарсдешунас гIеларулхъули ахIен: компьютерличир, интерактивная доскаличир, ИКТ-ла цархIилти гIягIниахълумачир устадешличил рузес бала, ва илди сунела дурсрачир пайдаладиру.
Ишдус биалли Раисат Мусаевала бузерила дякьличиб цагьатIи гIяхIла хабар имцIабиуб: ил КIишала шилизибси «ЗурхIяб» ясли-анхъла заведующая ретаур.