40 дус дикили гIергъи…

Машгьурси писатель Александр Дюмала «40 дус дикили гIер­гъи» бикIуси роман хIе­бел­чIунти адамти камли бургар. Илар сипатдирути гьалмагъдешла бархбасунани наб дила вархкья, кIарахъала «ХIя­кьикьат» газетала журналист, дила узила цакурслан Пайзулла Пайзуллаевла сунечил барх ца курслизиб бучIутачилси гьунибаъниличила гьан­бикахъиб. Ишар гъай сари университет таманаили, 40 дус дикили гIергъи бетаурси историяла факультетла цакурслантала гьунибаъниличила.

ДГУ-ла историяла факультет абхьибсири гьарахъси 1931 ибил дуслизиб, 1957 ибил дусличибад 1964 ибил дусличи бикайчи ил историяла ва филологияла факультет бирусири, гIур биалли историялацун бетаур.
Сунени таманаибси факультетлизиб профессор Расул МяхIяммадовла сипталичил ва студентунала кумекличил абхьибсири кьиматчерти экспонатуначилси тарихла ва этнографияла музей. Сай Расул МяхIяммадовли биалли, гIулухъали ви­­рухIели шайх ГIялихIяжи Ахъушинский чеиб­сири, сунесра имам Шамил чеваэс имканбакIибси.
Гьаларти дусмазир гьар предметла 1-2 жузцун сарри лерти, лебил курслис агартири, амма студентунала цIакьси гъирали ва халаси иштяхIли илдала агри че­бир­цIа­хъулри.
Илдала багьудлуми касес гъира илцадра цIакьлири, хIятта шимазибад бакIибтас хIербиэс общежитие агниличи ва урус мез хIедалниличи хIерхIеили, илди бучIутири.
БегI гьалаб илаб бузути машгьурти пре­подавательти сабри: Анастасия Агеева, Вера Дзагурова, Шамил Арчилаев, Мозес Вильдер, Ю.Шовкринский, Серафим Юшков, СягIид ГIямаров ва бахъал цар­хIил­тира.
Историяла факультетлизибад дурабухъун бахъал машгьурти адамти – жамигIятла, политикала ва хIукуматла хIяракатчиби, гIялимти, профессорти.
БелчIуди таманбиубхIейс выпускникуни хIянчиличил гIеббурцутири багьудила, гIилмула, культурала, хIукуматла управлениебазиб, ихтиюрти далтахъути органтазиб, ва цархIилтира ахъси даражала административный хIянчурбачиб.
ХIера, ил факультет 40 дус гьалаб таманбарибти цакурслантала гьалабван гьунибаъни бетерхур. Илди бакIилри Дагъиста декIар-декIарти мер-мусаличибад: МяхIяч­къа­лала ДГУ-ла проректор, профессор МяхIяммад ХIясанов, Ахъушала районнизивадси ШапигI Матитов, финансунала ва экономикала колледжлизив мугIяллимли узуси, Лавашала районнизивадси СултIан ГIязизов, ФСБ-ла отставкаличивси полковник, гьанна ДГУ-ла спецотделлизив узуси, Чечнялизивад Муртуз Гусалов, Къизларлизивад ногъайлан Турсун Имартов, Бабаюртлизирадси ЗАГС-ла заведующая Ума Мя­хIяммадгIялиева, гьанна Москвализив пре­подавательли узуси цIудхъран МяхIяч Вагьабов, Сулевкентлизирад —Нина Рабаданова, ХIямзат Атаев, илкьяйдали Дербентлизибад, Къарабудагъкентлизибад ва бахъал цархIилтира. Илгъуна география гьарилра-сера вузлизиб бирусира саби нушала республикализиб.
«Нушала курсла преподавательли калунси Арсен Расулович викIар: «Чум дус узули виасра, хIушалагъуна гIяхIил бучIуси, пагьмучебси ва уржибси курс наб цалра къаршихIебикиб, баркалла биаб хIушаб хIуша илдигъунти диънилис. ЦархIилти преподавательти гьанна нуша-ургаб агара, илди биаллири, дила дугьби илданира мардири», —илини дурибти дугьбани дила уркIиличи халаси асар бариб. Лебил гъайбухъунтани дахъал гIяхIти ва ванати дугьби дуриб. Нушала курслизиб бучIутачил детаурти анцIбукьуни ва хабурти гьандушиб. Гьарли-марли курс дебали уржибси бирусири. ИмцIатала масхаралис дедибти чеимцIа умира лертири, мисаллис, хIямшиман ГIябдулкарим ИсмягIиловлис «научный» дикIутири нуша, мурталра библиотекализив вирни багьандан. Гьунибаъниличи вакIес хIейубси Грузияла археологияла Центрлизив узуси Зураб Махарадзенира зянкъдяхъили нуша лерилра мубаракдарира», —бурули сай Пайзулла Пайзуллаевли.
Сай Пайзулла Пайзуллаевра дахъал дусмазив ФСБ-лизив узули калунси, отставкаличивси подполковник сай, гьанна биалли, ил кIарахъала «ХIякьикьат» газетализив узуси пагьмучевси журналистра сай. Нушала редакцияла хIянчизартачилра гьалмагъдеш дузахъу, хаслира Ражабов ХIяжимурад ГIяммаевичличил.
Дусмала дуцI сеналра тIашаэс вир­хIей­рар. Гьайгьайрагу, 40 дусла ухIнав адам чарх-бекIлизивад дебали варсиэсра асу­бирар, амма адамдешла къиликъуни: уржибдеш, гьалмагъдеш, уркIила гьаргдеш ва адамтачи диги, адамла мурталра жагьли кавлуси уркIи кьяйда, дарсхIедиубли кавлан. Илдигъунти сабри нушани чучила гьанбушибти выпускникунира. Мурталра илдигъунтили калахъес Аллагьли къаркъагъуна арадеш габ хIушаб.