ЖамигIят гьалабяхI башнила чеасла

ГIилму ва техника дуцIли гьаладяхI дашуси манзиллизир дунъяличир ва нушала ул­ка­лизир кадиркути жамигIятла гIям­ру­лизирти дарсдешунани, адамтала барх­басуни бархIиличи-бархIи им­цIа­дикI­нили ва илдала сагати жураби да­кIу­дир­нили адамла адабла-хIяяла кабизлизир сунела сай пикривикIес ва вяши­кIес вир­ниличи чеимцIали тIалабуни алкIа­хъу­ли сари.

Адамдешла, къиликъуни адилкьни дебали къиянси хIянчи саби. ИмцIаливан, ил дигахъуси саби нушала жамигIятлизибад. Юх, хIуша кьабулхIедикес асубирар набчил. Бахъагъунти бикIули саби адамла бяркъла даража, иличил цугли – адамдеш, бегIтазибад дигахъуси саби или. ИшбархIила жагьилтачи хIердизадалли, ну вархьли виъни якьинбирар. Сагати гIямрулизир: багьахънила ва бархбасла шуртIри имцIадирухIели, алавчарти аги-кьяйдали нушала дурхIначи халаси асарбирули саби. Мисаллис, Интернетли. ИшбархIи жамигIятли илаб халаси замана буркIули саби. Адамла кабизра сай-алавси «табигIятлизибад» дигахъу. ГIялимтани буруливан, адам мешувиркур сай хIерируси жамигIятличи. ДугIла мицIирагли абикьурти дурхIначила хIушани бакьили дургудая. Илдани мицIирагла къиликъуни гIерисули ва тикрардирули сари.
Се саби бяркъ? Словарьлизиб ишкьяйда бурули саби: бяркъ – гьалавяхI вашниличи бяхIчиаибси, адамличи жамигIятли бируси асар. Асарбируси саби багьудиличи, адабличи, рухIличи ва чархличи. Ил багьандан пачалихълира халаси пикри бяхIчииуси саби чеалкIуси наслулис гIяхIси бяркъ бедлугниличи. ИшбархIи ил барес гIяхIцад имкантира лер. Илдала лугIилизиб — школа, спортла школа, СМИ, Интернет ва декIар-декIарти жамигIятла кьукьни. Халаси асар лебси саби пачалихъла идеологиялизибадра. СССР-ла манзил нушала жамигIят коммунизмаличил барх ганзбикIусири. Лебилра адамти цугти ва лебтасалра цадехI ихтиюрти дирниличи умутличил хIертири. Сепайда, ил улка тIутIубариб. Иличибли адамтала дагьриличи халаси асар бетаур. Бахъал адамти сагати тяхIяр-кьяйдаличи хIядурли убхIебухъун. Базригантала экономика ва демократия дагьахъуртири Россияла Федерацияла пачалихълизир. Демократия ибси адамтала хIукумат ибси саби. Нушала улкала хIякьикьатлизиб ил бархьси ахIен. Чинаб чебиулра нушани адамтала хIукумат? Улкала политика ва кабиз дарсдиубхIели, миллионти адамти васвасъайзиб калун. Ил манзил хъямчибани улкала лебдеш палакатбариб ва бутIиб. Гьанбиркуру приватизация? ЦабехI дебали давлачеббиуб, цархIилти мискиндешлизи гIелабушиб. БегIлара бархибдешлизи бикиб ил замана жагьилти. Урус мезли «потерянное поколение» или бикIули бирар. БегIти кьацIлис гIямал барес гьуцIлизиб сабри. ДурхIни чула чузибси арилизиб сабри. Школабазибра бируси хIеруди дебали хIярхIбиуб. Илабра адамти саби бузути. БиштIаси алапали ва багьудила кабизлизиб белгиагардешли вайси асарбариб…
ИшбархIи багьла-багьлали политикализиб аги барсбирули саби. ЖамигIятлизир сагадан аги-кьяйда къелгIердикули сари. Адамтани жагьилтала политикаличи пикри бяхIчиули саби. Чедибра буриливан, дурхIя сегъуна вирарал дигахъуси саби хъалибарглизибад ва жамигIятлизибад. ЖамигIятла ца шалилизи кабурхуси саби школа. Нушала дурхIнани илаб имцIали заманара буркIули саби. Дагьрила ва багьудила хьулчи-мина илар сари кадилзути. Дила пикрили, школализиб сагати жамигIятла аги-кьяйдаличи, ишбархIила тIалабуначи далдикибти кьяйдурти кадизурли ахIен. Россияла халати шагьуртазиб аги цархIилван биэсра асубирар. Амма дубуртала мер-мусаличиб, гьарахъти шимазиб замана багьлали саби. Жагьилти мугIяллимти илди мераначи хIянчиличи букьес къалабабикIули ахIен. Илаб бузути бухънаби специалистуни гьаларла тIалабуни пайдаладирули бузули саби. Интернетлизибад сагаси секIал балути дурхIни илдачи къаршили кабилзули саби. ЦархIиван бурали, багьуди бедлугули биалра, нушала ишбархIила гIямруличи дурхIни хIядурбарес учительтани бирули ахIен. ДурхIя азадли пикривикIули сай. Дахъал суалти алкIули сари. Илди суалтас жавабти даргес умцIули сай. СССР-ла замана адамтала лерилра гIямру пачалихъличил дархдасунтири. Лебталалра мурад улка чебяхIбарни ва гьалабяхI букни сабри. Цаибси мерличиб жамигIят сабри. Бурес чебиркур, адамтачи хIукуматлира пикри бяхIчиусири. Матъал хъулри, багьуди дедлугутири. Арадеш къулайбаресра арц сайсути ахIенри. ИшбархIи секIал сархес дигуси адам сунечила сай пикривикIес хIяжатбиркур. Нушани харжани дарили, дурхIни школализи бурхьулира. ЦацабехIтани (давлачебтани) вегIдешла школабази бурхьули саби. Сен? СенкIун илаб гьарил дурхIяличи декIарли хIеруди бирули саби. Илала цIакьти шалуби белгидирули сари ва гьаладяхI дукес къайгъи дакIубирули саби. Илдани «личность» айкьес хIянчи дурабуркIули саби. Нуни ца адамлизи сен дурхIя вегIдешла школализи ведибси или хьарбаира.
– Гьалав ил гIядатла школализи вашусири. Кьиматунира гIяхIти сарри викIес хIейрар. Мурталра жузи агни, школалис дурчути арцани, таманхIедирути далдуцуни – илдасра харжани… Гьаланачи репетиторти бурцес ва чеимцIати дурсри дирес къайгъибарира. Харжани пикридарибхIели, вегIдешла школализи дирути циила имцIали урдухъун. Гьанна чумал дус дурхIя илав учIули сай. ГIяхIти кьиматуни кайсули сай. БелчIудиличи гъира имцIабиубли саби. Илавад ил разили вашули сай. ДурхIни нушала челябкьла саби. Илди давла саби. Сен нуни мяхIкамдарес гIягIнити дила дурхIялис харждирути арц?
Нуни дила макьалализиб вегIдешла школа гапбирули ахIенра. Вари, илкьяйда пикримадулхъадая. Гьарил адамла илкьяйда барес имкан агара. Ну виштIахIелира, гьаннара ца якьинси секIал леб – учительлизибад дигахъуси саби дурхIяла багьудиличи иштяхI сегъуна сабил. Илдигъунти учительтира камли ахIен. ХIейгеси анцIбукь – пачалихъли илди (арагIебли учительти) гIебхIебурцни саби. Багьудира бяркъра дебали дархдасунти сари. ХIейгеси саби нушала республикализиб нешла мезла дурсри камдарни. Гьанна бегIтазиб ихтияр лебли саби чула дурхIя миллатла мезла дурсрачи хIешахъес. Ил барес багьандан директорла уличи гIярза белкIес хIяжатли саби. Ил бирутира дебали бахъал бургар. Хаслира шагьуртала школабазиб. Илала дурабад, нушала школабазир ДР-ла тарихлис ва культуралис хасдарибти дурсри камдирули сари. Нушази ДР-ла багьудила Министерстволизибад багьахъурсири школала директортани сари дурсрас сягIятуни кадилзахъути или. ХIебиалли, илдачиб сабира гIяйиб нушала дурхIнани чула ВатIа тарих, гIядатуни ва культура хIедални?
ИшбархIи нушала гIямрулизиб сагадан динни халаси асарбирули саби. Сагадан викIусира, сенахIенну СССР-ла замана дин къадагъабарибсири. Гьаннара ил пачалихъла гIямруличил бархбасунси ахIен. Сагаси Россиялизиб бахъал «динна узби» (саби чус илкьяйда бикIули саби, амма илдала динничил дарххIедасунти чула белгити мурадуни лер), ил тIинтIбирути вакилти дакIубиуб. Азадти адамтас чус дигугIебли булгес ихтияр лебсили уббухъун. ХIера, ил агили Кавказлизир дявила цIала лами алкахъун. Нушала республикаличира ил кахси анцIбукь чегиб. Нушала улкализиб вагьабиюнти ва илдала пикруми тIинтIдирес дехIдихьибтири 90 ибти дусмазир. Илдала авара белгидарайчи ва къадагъадарайчи халаси замана бикиб. Илдани дегIунти гье ишбархIира челяркьули сари. Кьакьурбазиб нушани чебиулра жагьилти муцIуртира датурли, супелтира дялгIи, башути. Се бетаалра, исламла динничил бархбалсахъули саби. «Иншааллагь», «астагъпирулагь» дикIути дугьби зумали пайдаладирули сари. Гьарли-марли исламла дин бузахъули, адамтас гIяхIдеш баресцун къайгъилизибтани илди пайдаладиралли, селра ахIен. Ну ил секIайчи разилира. Амма бахъалгъунти, дин бузахъулра бикIули хьалли, итмаданал дурибти дугьбачила хъумартурли, вайти баркьудилизи ихъулира саби. Дила пикри хIясибли, илдигъунтани дин «модализи» халбирули саби. Ил шайчиб бируси хIянчи ишбархIира дебали камли саби. Пачалихъла пикрила дураб калахъес асухIебирар ил масъалара. ХIяжатсири ил шайчир дузути, багьахънила хIянчи дурабуркIути Центрти акIахъалри. Нушала республикализиб багьудичебти, динна гIилму лутIи-хьулчилизирадал дяркъурти гIялимти, мугIяллимти, маллуби леб. Школализиб ислам дин (христиантала динра) руркъути дурсри кадихьалри, гIяхIсири. ЦацадехIти школабазир илди лер. Амма дахъалгъунтазир агара.
Нушала дурхIнала кабиз, бяркъ, дагьри ва рухI сегъунти сарил бегI гьалабси яргализиб бегIтазибадра дигахъуси саби. ИшбархIи бахъли чула дурхIя бекIлил валули ахIен. Илис се хIяжатлил, дурхIяла гьалмагъуни чи сабил, илини акьуси замана секьяйдали буркIулил… ДирххIерулрав? Бурая, хIушала дурхIялис сегъуна ранг дигахъул? Чидилти музыка гIяхIдилзана? Бахъли жаваб гес хIебирар.
Гьалабван кахси багьахъни аргъира: нушала республикализив 17 дус виубси дурхIяли, юлдашуначил варх, сунела дудеш кавшиб ибси. Сен илгъуна анцIбукь кабикиба? Чичиб саби гIяйиб?
ХIушала дурхIяличил имцIали замана буркIес чебиркур. Иличил ихтилатбирес. ДурхIялис бегIти гIибратли биэс гIягIнити саби. ХIушазибад дигахъуси саби хIушала хIурматла даражара. ДурхIяла пикруми белгидиреная. Дарх тIабигIятла дигIяндешуни гьаргдиреная. ХIебалуси аргъахъес кумекбиреная. ДурхIнала гьалмагъуначил бархбас бузахъес, илдала бегIти балес къайгъибиреная. ВиштIаси, дагьри дебахIедиубси гIулухъа «умуси тетрадьгъуна» сай. ДурхIя зигарварес къалабамадикIудая. Иличил иргъахънила хIянчи дурабуркIес чебиркур. Дебали зигарвируси дурхIяла дагьриличи асарбируси саби.
Гьалабван нуни диннизиб дурхIялис бяркъ бедлугнила сабабтачила макьала белкIунсири. Пикри леб ил шайчиб учительтачил ва дурхIнала психологуначилра ихтилатбарес. ХIушала пикри бурили дигахъира. Дила фейсбукла ва инстаграмла адресуни гьаладирхьулра: https://www.facebook.com/ruslan.radjabov.75 ва https://www.instagram.com/r.gadjibagandovich/ Илкьяйдали электронный почта: rrajabov@yandex.ru ЛукIеная гьалмагъуни. Буреная хIушала пикри.