ВатIайчи уркIи изуси

Хабарла Хайдакь… Иларти хан унхърази ваибсини мажахIят илди жагати ва эркинти мер-му­са хъумартес. Сецад жагатил хайдакьла някьиш, илди бекIлил тикрархIедирутиван билзан. Илаб хIербирути адамтала гьар шайчирти пагьмуртиван илдира урхI­ме­шу­ахIенти сари.

ГIярабиялизибад ислам дин хиб­хIей­чирад илар дахъал дарсдешуни диуб. Гьалаб Хайдакьла уцмийство дебали халаси ва цIакьсилизи халбирусири, ил бархьсира сабри, сенкIун илдала арилизибси ванза Таркиличибад Самурличи бикайчи бетиусири. Бахъал чябхъинчиби Тимур, Надир-шагь ва цархIилти эркинси ванзаличи чебухъи Хайдакь цIализи гIелабушибсири. Амма азаддеш дигути, гъабзадешчебти, бузерила халкьли лерил къияндешуни дяхIяурли чула гIязиз ванза сагадан мицIирбариб. Ил ванзали бахъал пергер гIялимти, жамигIятла ва политикала хIяракатчиби, поэтуни, писательти, далайчиби, спортсменти, тухтурти, мугIяллимти ва гIядатла бузерила адамти — някъла устни абикьур.
Гьаларван Хайдакьла районнизи нушара даира ва районна бекI ГIялим Темирбулатовличил гьунидаира. Тамашала адам уилри ил, авал дурхIяла дудеш, хала дудеш, политикала гIилмуртала доктор, жузала автор, илдазибад ца «Хайдакьла гьанбикунала жуз», сунела ВатIайчи уркIи изуси адам… Иличил барибси ихтилат къантI-къантIли хIушабра гьалабирхьулра.
— ГIялим МяхIяммадович, гьанна 4 дусличир имцIали бекIдешдирулри районнис, сегъунти масъултачи вяхIягири илди дусмазив?
— Бархьаначи буралли, илди дусми гьамадти ахIенри, сенахIенну учидикибти масъулти дахъалри, арзес арц диули ахIенри. Нушаб имканбакIиб мераначиб хайри имцIабиахъес ва илала кумекличил дахъал челукьути зугIлуми арзес. Илкьяйдали кIел-хIябал дус ардякьун программабази кадерхахъес документуни ва сметаби хIядурдарес, илди гьунчидушес. Мисаллис, ишдуслизир дехIдихьира Мажалис шинничил гIеббурцес. Гьалар халкьли шин исутири. Шинна лерилра турбаби дарсдирути сари, лябкьуси дуслизиб шин умудирути хасти гIягIниахълуми хIядурдарили, халкь умути шинничил гIеббуцести тяхIурти далдурцулра. Илала дурабад 1973 ибил дусличибад районнизиб къирли буцибси цалра мер аги. Нушаб имканбакIиб Дагавтодор, Минсельхоз организациябала федеральный программализи кадерхес ва ил хIясибли Мажалис-Жавгъат, Мажалис-ХIулли шимази аркьути гьундури къирли дуцес. Илди мерани-алав сари имцIати шими. Илкьяйдали челукьути масъулти арзес къайгъибирулра.
— БиштIатас сегъунти шуртIри акIа­хъуб­­лира?
— Баршамайлизиб ишдус дурхIнала анхъ бирес бехIбирхьуси саби, гIергъиси дуслизиб ГIяхIмадкентлизиб ва Мажалислизиб. ХIуллила шилизиб 10 дус гьалаб школа цIали бигубсири, илаб школа барес пачалихъли лябкьуси дусла программализи кабикахъили леб. Жавгъатлизибра бирули бехIбихьибси школа лебси саби илра каберхахъурра программализи. ХIера, илкьяйдали дузули жамигIятлис къулайти гIямрула шуртIри акIахъес багьандан нушани дируси бирулра.
— Районна жамигIятли МяхIяч­къа­ла­ли­зиб тIаш­бал­туси Динна Центрлизиб ха­ласи хIяракатбариб. Гьалавван хIу­шала районнизи Дагъиста муфтийра гIяхIладли ва­кIибсири. Иличил дархдасахъи секьяйда дарс­диуба жа­ми­гIятла рухIлашалти гIям­ру?
— Нушала районра жамигIятра дебали балгунти саби. Динна Центрлизибра музабухъи билхъаби дарибтири. Амма гьатIира илдала гьав ахъбиуб ва дебали разибиуб, нушачи муфтий ГIяхIмадхIяжи гIяхIладли вакIибхIели. Нуша дахъхIи цали ца далутира, чихъти адамдешла ва адабдешла къиликъунала вегI сайлинра валас ил нуни. Дигеси анцIбукь саби ил нушачи вакIни. Нушара нушала имамтира гьатIира разибиуб, гьалаб мижитла байхъала сабхIели бирцIуси, гьанна ил гарчли бирцIули бирар ва дурабра бархли адамти бирар. Адамти гьаннала манзил гъайличи бирхути ахIен, илдас баркьуди саби гIягIниси. Илала шайчиб нушала муфтийра, районна имамра, динна хIянчизартира гIяхIти баркьудлумачил ва адабдешличил декIарбулхъули саби, баркалла биаб чус.
— ГIебшни садаибхIели районна БархIи дураберкIес кьасличил сегъуна хIядурдеш бирулра?
— Мажалисла бекIлибиубси кьакьали Советский Союзла Игит, 1941-1945-ибти дусмазив ЧебяхIси ВатIа дергъла бутIакьянчи СултIан ГIялисултIановла у бихуси саби. Ил 1-ибил Белоруссияла фронтла 61 ибил гIярмияла 547 ибил минометный полкла батареяла командир сайри. Командованиела дявила хъарбаркь гъабзадешличил хъарааахъни багьандан илгъуна шабагъатличи лайикьикибсири.
Ил кьакьа гьар шайчибад сагабарес ва ункъбарес кьас саби. Шинна турбаби дарсдарили, тротуарти сагадарили, къирли кабурцуси саби. Нушачир гьаман чяхI-заб дирни багьандан гьундури шинна хIуркIби кадухъи дукьдулъули дирар, хьурали башантас ва машинабала бегIтас къияндешуни алкIахъули. Ил багьандан маркала шин дашести кьакьала кIелра шайчир мерани дирути сари. Илкьяйдали хутIла тIулри сагадирути сари. Лерил хIянчи тамандарес кьас саби сентябрьла 21-личи бикайчи. Ил бархIи Хайдакьла район 90 дус биънилис хасдарибти байрумти дурадеркIес пикри саби. Ил бархIи ил кьакьара сагадан ибхьуси саби.
— Нуни балуливан, гьанна чумал дус хIушала районна ва Санкт-Петербургла Калининский районна гьалмагъдешла бархбасуни (побратимы) кадизурти сари. Селичибад бехIбихьибсири ил бархбас?
— Дагъиста шимазибад нушала шилизирцун сари бусурмантала, христиантала ва иудейтала хIябри декIарли дарибти. Дявтала манзил Ростовлизибад нушачи гечбарибтачил рарх ил районна бекIла хала неш Ульяна Евстигнеевнара руилри. Урус хьунул адамтани фронтлис кумекбирули, илабти дурхIни бяркъес, багьудиличи бегIбарес ва арадешличил гIеббуцес къайгъи­лизибри. 1943 ибил дуслизир ил зягIиприкили ребкIили сари. Илала хIяблигIив къяйцIси урши Анатолий Пониделкони, баягъи христиантала хIябразиб баргибсири ил хIяб. ХIера, илала сипталичил итхIейчирад кадизурти сари нушала узидешла ва гьалмагъдешла бархбасуни. Анатолий Пониделко, (отстав­каличивси) МВД-ла генерал-лейтенат Калининский районна бекIла дудеш сай. Илди нушачи гIяхладли бакIиб, жумягIла бухIнаб лебил район чедибяхъили, бяркъур. Ишарти гIядатунира някъла устадешра дебали гIяхIдизур, хаслира —саби гIяхIъулатани (волонтертани) хIябрачи бируси хIеруди гапбариб. Нушара халаси делегацияличил дякьунтири Калининский районнизи, дебали гIяхIил гьунибаиб нушабра. Нушала районна бархIилис илди гIуррара нушачи гIяхIладли лябкьути саби.
— ГьанхIебушес хIерирус, Дагъистайзиб дебали камти саби политикала гIил­мур­тала докторти, илдала ургав хIура…
— Бархьси саби, Дагъистайзибад илди 6 саби лебти, ца нушала ургав агара, цар­хIил Россиялизив хIерируси сай, ка­лунти 4 — ишаб. БелчIуди таманаибхIели ну эко­номикала гIилмуртала кандидат ветаурсири. Иличи хIерхIеили, дила гIяхIси тя­нишли мас­лигIятбарибсири политикала гIил­мур­тала доктор ветаахъес, сайра на­си­хIят­чи­ли виубли. Набра полити­кала шай­чиб­си тема гIяхIбизурсири, илкьяйдали бетра бетаур, Санкт-Петербурглизиб защита барибсири.
— Районна масъултира ирзули, хъали­барг­личира хIеруди бирули, хIуни жузи лу­кIес­ра замана бургулри, гъай ишар хIела «Хай­дакьла гьанбикунала жуз»-личила са­ри?
— Гьайгьайрагу, дила гьар шайчиб кумекчиби леб, хIянчиличи сагадан буцибти гIяхIти специалистуни бархли. БикIули кьяйда, ванаси анкъилира, уркIи иргъуси хьунуйра, дурхIнанира дила гьав ахъбирули саби ва цIакьани лугули сари. Хаслира, хала дудеш ветаурхIели сагадан акIубсиван билзулигу.
Жузличила гъайикIалли, дила тянишли наб сунела жуз пешкешбарибхIели, дилара кьас акIуб мурхьли Хайдакьла тарих бяркъес. ГехIел дусличир имцIали гьар журала баянти дурчули калунра библиотекабазив ва архивтазив, илкьяйда акIубсири дила жуз. Ханани-уцмийтала манзил, хIушанира балули кьяйда, нушала ванзаличиб сунела кадизахъурти бухъя-зегъаличилси, дебали цIакьси цалабяхъ бирусири итхIели. Рустам-ханни, дудешли бехIбихьибси даимбарили, бучили хIядурбарибсири итхIелла шаригIятличил далдикибти гIядатунала сборник. Ил дарган мезличил някъли белкIунси «Рустам-ханна судебник» сабри. Иличибли багьесли саби илаб ахъси даражала цивилизация биъни ва низам агарли пачалихъ асухIебирни. Машгьурси «шелковый путь»-личила ва цархIилтира дахъал баянти дагьес вирар иларад. Дила пикрили вегIла тарих лебтасалра багьес чебиркур, илис кумекли бетарар ил жузра, хаслира тарих руркъути гIялимтас, аспирантунас, студентунас ва гIядатла адамтас.
Баркалла ихтилатлис. Лерилра дирутазир хIушаб Аллагь кумеквиаб, амин.