ГIямрула вавни

Ца поэтли ибсири: «Марлирагу, нуша-ургабти биштIати – ну­шала уркIби саби, сабира ван­­закад башути. Эгер илд­а­зи­вад чиди-биалраличи дягI бу­хъал­ли, ну усаэс хIей­рус» или.

Чула бегIтани, яра илдачи хIеруди бирутани: учительтани, биш­тIа­ти би­хIян­тани (воспитательтани) ва цархIилтани дурхI­ни итули, илди гIязаб­бур­кIули, ил­дази вайти гъай, уркъубяхъуни дурули чебиухIели, «ДурхI­ни­кIун нушази Аллагьли хъарбарибти, заманалис бихIяхъес гибти аманатуни сабигу, сен иличила хъумуртусира нушани?» ибси пикри бакIиб. Иличила хъумхIертуси, мажахIят, левли виэс. Иш макьалализир лугути насихIятуни хIушаб кьяйдали, набра хасдарибти сари, сенахIенну цархIил адамлизи гIякьлу гIеббурайчи, ил вегIлира балес, гьандуршути секIал гIямрулизир детурхахъес чебиркур.
ДурхIядеш – заманалис ва­кIибси гIяхIяйчил мешудуцес вирар, ил багьандан илда­ла кьимат балес чебиркур. ДурхI­ни руркънира адамли бируси гьа­рил баркьуди, хIянчи кьяйдали, хасси искусстволизи халбирулра, сабира лебтанилра лай­икьси даражаличиб багьес хIяжатси.
ООН-ни биштIатачи пикри бяхIчииули ва хIеруди дакIубирули, хасси документ тасдикьбарибси саби, сунезибра гьар дус ноябрь базличиб халкьани-ургабси виштIасила БархIи дурабуркIниличила балахъуси. Халкьани-ургабси баягъи организацияли багьахъурси ил БархIи виштIасила их­тиюртала декларациялис хас­барибси саби. Бусурмантала диннизиб биалли, дурхIя­деш­ла масъултачи гьанна 1400-сера имцIали дус хала­си пикри бяхIчииули саби. Ис­­ламли сунезирти черяхIти адаб­-хIяялашалти тяхIяр-кьяй­да­­личил дурхIнала шайчиб да­имси хIеруди кабизахъурли саби.
ДурхIядеш – тамашала дунъя саби, разидешли, жагадешли, шалати пикрумани, талихIли ва дигили бицIибси. Биш­тIатачила Кьуръайзир дурути дугьби дигили ва черяхIти хIяланани дицIили сари. Че­вяхIси Аллагьли биалли, дур­хIядешличиб хъя бирули Сай.
Аллагьла расуллисра (с.гI.с) биштIати дебали дигахъутири. «ДурхIни – Алжанала къабулданти саби», — викIусири ил биштIатачила. Гьачам халкьла гьалав гъайухъес ил минбарличи ацIили левли, илини сунела рурсила дурхIни ХIясан ва ХIусен къардбулхъули, кабиркули чебаиб. ИлхIели дурхъаси Идбагли (с.гI.в.с.) бучIуси вягIза тIашаили, мин­­бар­лавад увяхIяхъили, дурхIначи гъамиуб ва илди дуклабуциб. ГIур сагали минбарличи чевяхIухъи иб: «Аллагь вархьли викIули Сай: «Адамти, хIушала давла ва хIушала дурхIни – хIушала хIялумцIес акIахъубти хьулани сари». Нуни къардбулхъули башути ишди кIелра дурхIя чебаира, илхIели нуни итмадан дила гъай тIашаили, ишди дуклабуцира!» (мягIна)
Кьуръайзиб биштIати – дунъя къугъабирути жагадеш саби или бурули саби. Нушазиб сегъуналра ихтияр лебси ахIен илцадра Аллагьли ва Илала расулли чебяхIбарибти биштIати убяхIбирес, илдала шайчир зулму дакIудирес. МяхIяммад Ид­багли (с.гI.в.с.) биштIатачил нуша секьяйдали вяшдикIес, илди руркъес ва хIердиэс гIягIнитирал закон кабилзахъули сай. Ил закон хIясибли, нушала дурхIнази бяркъ бедлугнила чараагарси бутIа саблин, уркIецIи, малхIямдеш, диги чедиахъес гIягIнити сари. ХIядисунала шайчивси машгьурси гIялим ал-Бухарила жузлизиб «ВиштIасила шайчиб уркIецIибирни» бикIуси абзурси бекI леб. Ил бекIлизир Аллагьла расулла (с.гI.с.) гъай гьандуршули сари: «ХIу­шачив виштIасиличи уркIе­цIи­хIе­дулхъуси, ухънала ихтиюрти дулъуси нушазивад ахIен» ибти. Илкьяйдали нушала Идбаг викIусири: «УркIецIи дакIу­би­реная, илхIели хIушачира ур­кIецIибиру» или. Илди хIя­ди­суназибад нушани чебиулра, виштIасиличи уркIецIи хIе­бируси адам Идбагли исламла дин лайикьси даражаличиб бузахъусилизи халирули ахIен. Илкьяйдали илгъуна адамла Идбагличил (с.гI.с) ва илини дурутачил бархбас биэс хIебирар. БегIтани хIебарили чула варкьибсиличи уркIецIи, гьа­тIи гIур чили бируси?
Аллагьла расулли дурхI­начи уркIецIибирахъес хъарбирули виалли, бегIтас хаслира чула дурхIяла шайчиб ряхIму бирес чараагарси саби. Дур­хIяличи уркIецIибирни иб­сира, илала арадешлис зарал хIебарни, арадеш мяхI­кам­­барни, ил дагьрилашал, бяркъ­лашал гьалавяхI вашахъ­ни ва гIевуцни ибси саби. ДурхI­нас шаласи челябкьла хIя­дурбарнира бегIтала чебла саби. Ил вайти баркьудлума­зи­вад, бухъя-зегъализивад мяхI­­камваресра чебси саби бегI­­тачиб. ВиштIасила шайчир бегI­тани дакIударибти ур­кIе­цIи­-ряхIму, чучи чардулхъути са­ри, сабира бухънакабаили, гIя­жизбиубхIели. ДигикIун нас­лу­личирад-наслуличи диути са­ри. Адам жаниварлизивад де­кIарулхъахъути къиликъуни сари адамдеш, уркIецIи-ряхI­му, гIякьлу…
«УркIецIи-ряхIму дакIу­хIе­­­дирусиличи, сунечира ур­кIе­­цIибируси ахIен, сай чев­хIерхусиличибадра чеб­бур­­хути ахIен», — викIули сай Мя­хIям­мад Идбаг (с.гI.в.с.) цар­хIил хIя­дислизив.
ЦархIилтас заралласи, хIей­геси секIал бируси адам, сайра илди зарултазивад, балагьуназивад верцес хIейрар. Илгъуна саби иш дунъяла, гIямрула даршдусмани кабизахъурси хIекь­деш. Адамла гьарил баркьуди къелгIеббикути, дархьти, гIяхIти секIайчи бурсивирути кьа­нунти лер исламла динни­зир, ил багьандан нушанира иличила хъумхIертули, гIякь­лула ва дагьрила урунж че­бир­цIахъахIелри, вайли хIебири. Аллагьла ва Илала расулла бекIлибиубси мурад — адамти-ургар гIяхIти, черяхIти, адамдешла, адаб-хIяялашалти, ба­галадиэсти къиликъуни тIинтI­дарни саби, илхIелицун кадилзан дунъяличир балгундешра, гIяхIдешра. ХIера, илдигъунти къиликъунани саби адамла кьимат ахъбурцуси ва сунени бихуси адамла уличи ил гьарли-марли лайикьиркахъуси.