Шантала хIурмат сархибси

Гьалабла наслула адамти дусличи-дус камбикIули саби, илдачил дарх халкьла гIядатунира, жагати баркь-бацра даимдешла арилизи диркули сари.

Гьалабла наслула адамти халкь-ургаб дебали балгунти, балбикибти, гIягIниси мерличиб гъайра бурили, масхарара бурес балути, цалис ца кумекбикIути, къияндикибсиличи музабулхъес хIядурти адамти сабри. Илдани шилизибси гIяхIра вайра бекIбирутири, илхIелира чула чебла сабхIеливан. Гьанна илдигъунти адамтачила хабуртицун сари калунти, гьарил адам сунечила сай пикривикIуси, илис цархIилла авара агара, хIятта ил сунела дулекI-даргла узи виалра. ХIейгеси биалра, дарсдиубли сари гIямрула кьиматуни, пасадбиубли саби дунъя. ВиштIасини халасила хIурматбарес балули ахIен, халатала биштIатачи уркIецIи деткахъили сари, цархIил багьандан чула гIямру кьурбандарести адамти кьалли чина, ганз кацIестира дебали камли къаршибиркули саби. СейкIуси, гьар секIай, илкьяйдали халкьла баркьудлуманира дунъя ахирличи биркниличила бурули саби…
Илкьяйдали биалра, мурала гIебализиб буреба кьяйдали, халкь-ургаб баракатчебти, жамигIятла бухIнаб хIекьли балгунти, баркьудила адамти къаршибиркули саби. Илдигъунти адамти чебаибхIели, марлирагу, уркIи дебали разибирули бирар. СенахIенну мирхъиван сакIубли, дуги-хIери хIеили бузути, цархIилтас багалати, чула жан балли кадихьес хIядурти адамтани хIела гьав ахъбарили, гIямрула тягIямличила иргъахъули саби. Тяп илгъуна сари сунечила хIушази бурес дигуси ГIяйшат Кьурбановара. ГIяйшат акIубси сари Ахъушала районна ХIерхмахьила шилизир. ГIяйшатла неш Асият някъби-кьяшмазирад гIяйибкар, чулахъси хьунул адам рири. ГIяйшатла дудеш МяхIяммад дила нешла узи сайри. Кьуръа гIилму делчIунси, ЧебяхIси ВатIа дергъла бутIакьянчи, дахъал къияндешуни дяхIяэс чебуркъубсири илисра. Дергълизиралра илини дехIибала урдатурти ахIенри. ГIяйшатла дудеш дургъби тамандиубхIели, вяхъили, чулахъ ветаурли, кьяшлизивад гIяйибвиубли, чарухъунсири. Кьяш бебкIили, хIебузуси бири илала. ГIяйшатла гIурра кIел узира акIубтири. «Дудеш 18 дус виубхIели, ЧебяхIси ВатIа дергълизи арякьунсири. Ил вяхъили хьалли, дургъби тамандиайчи хъули вакIибси ахIенри. ГIяхIил урус мезра хIедалнили хъули урхьули виалра, сай кьабулхIейкили сай. БебкIибси кьяшличил авал дус ургъули калун. Халати къияндешунира чекасили сайра, ил чедибдешличил хъули чарухъунсири. Жагьил уршилис хъайчикайэс гIягIнилири, сайра неш агарли, цIуръали халаваибси урши сайри. Дила неш Асият чераахъили руили сари илизи. Нешла биалли, кIелра бекI някъ бекIлил хIедузути дуили сари. Ил анцIбукьличила хIебагьурсири дила дудешли», — рикIули сари ГIяйшат.
ХIера, сунесра кумек хIяжатси адамли селра хIянчи барес хIерируси хьунул адам кариили сай. Иличила багьурли гIергъира дила нешла узили иличи уркIецIидухъи, Аллагь багьандан кариибсири селичилра хIерхIейзурли. Илгъуна барес вирар гьарли-марли уркIилизиб исламла дин лебси адамлицун. Амма сари чулахъли риалра, сунени рирусигъуна бирули рири Асиятлира. Лебилра тамашабирутири илини вяшхIедикIути някъбачил чIалбачил демхурли дирути хIевни-диндачи. Ил сабабли, бегIтас кумекбирули, риштIахIейчирад ГIяйшатличи хъулиртира дурартира лерилра хIянчи хъардикибтири. ГIяйшатли бегIтира хIербирули, узбачира хIеруди бузахъусири. Цазаманализир илини хъумира, хIяйван-къачара бекIдирутири.
ГIилмула гIялимли вируси дудешли ГIяйшатлизира Кьуръан делчIахъун, лерил мягIначерти диннашалти суалти дяркъяхъур. Хъусли вашули суненира рурсилис кумекбирусири, гьаман ургубализив вяшкайкIули узиб. Гьачамалра ил адам нуни акьули чеваибси ахIенра: яра вяхIъудили гIилмула жуза учIули, илди руркъули, халкь-ургар диннишалти багьудлуми тIинтIдирули, иргъахънила хIянчи дурабуркIули, яра хъумачив хъусли вашули узули. Шилизиб дегъбиалри, яра маркали тIашагарли ургьалри, ургубализи дураухъи, тIабигIятла анцIбукьуни булан гьунчидуршутири илини Аллагьла кумекличил. Нешла узичила белкI хIядурбарес лайикьли саби, иличила белгити баянти дучибхIели. ГIяйшатла дудеш баягъи дергълизиб чулахъбиубси кьяш, шаха дикили бижгурли, 63 дусла гIямруличив вебкIибсири. АвцIали дусра-сера илкьяйдали кьяш изахъули, хIервиуб ил кабизалачевси адам.
ГIяйшатла бегIти чулахъти биубли хьалли, хIукуматла шайзибад илдас сегъуналра кумек биубси ахIенри. Гьанна дергъла бутIакьянчибас хъулри, машинаби ва цархIилти шабагъатуни лугули сари. Илкьяйдали гIяйибкарвиубси, кьяш хъускабяхъили вашуси, дила нешла узис селра бедибси ахIенри. Илди адамтас чулахъдешла пенсиялра кахIебизахъургу. ЦацабехIтас бакъукъунани буртIули, цархIилтас къаркъуба иртули буили саби хIукуматра. ГIяйшатла нешлис пенсия кабизахъес багьандан дугьабизурли хьалли, акIубкад чулахъти сари хIела някъби-кьяшми или, кабизахъурси ахIенри. Аллагьличицун хъарихъули, адамтас гIяхIдешуна биркьули гIямру деркIиб илдани. ГIяйшатла неш чулахъси риалра, гьачамалра арадешличила гIярзхIерикIи, Аллагьлизи шукру рикIули риаркарирусири.
ГIяйшатла гIямрура цархIилти дубурлан хьунул адамталагъунти сари, къайгъна ва жагIяйчила пикрума дицIибти. Ил жявли хъариубсири, хIябал дурхIяла ва ца рурсила неш ретаур. ДурхIни халабиухIели, илди абилкьухIели хъарихъ, кумек бегIлара хIяжатси замана ил муруйзирад мяхIрумриубсири. Хъайчирра хIулрукIес замана хIебиуб илис. ЦIуръа дурхIни абикьес къайгъилизир дуги-хIери хIеили, рузусири.
Гьаларла гIямрура гьанналагъунти гьамаддешла шуртIрачил гIердуцибти ахIенри. ВацIализирад урцул дихес, хъуми бекIдирес, колхозла хIянчила рашес гIягIнилири. «ХIела гIямруличила се бурес рируда?» ибси дила суайс, ГIяйшат, халаси гьигь батурли, рикIар: «Дила гIямру гьамадти сари рикIес хIерирус. Колхозла хIянчила хIявкьи валтуси ахIенри итхIели. Ила вякьунхIели, вегIла хъумачибси хIянчи хIебарили кавлулри. Ил багьандан дугели биалра, замана ургарбитIи дирес гIягIнилири вегIла хIянчира. ДурхIначи хIерикIесира хIейри, илди бихIяхъес неш, рузи, хъубеш неш хIебири дила. Нуни рирусигъуна бирули, хъумира далцира, хIинтIбира лушира, вацIализира рашира, хIяйвантас янилис дугенира кадирхьира. ГIямру-декIарли гьамадти хIедири…» Сен-биалра ГIяйшат сунела гIямрулизир диубти лерил гIяхIти ва вайти анцIбукьунас Аллагьлизи шукру рикIули сари. «Адамла гIямру шалати анцIбукьанизирадцун цаладикес дирути ахIен. Тяп гIяхIти, разити, шалати манзилти кьяйдали, хумарти, пашманти манзилтира чараагарли дирути сари гьарилла гIямрулизир», — рикIули сари ГIяйшат.
Марлира, гIямрула ил хIекьдеш иргъуси адамра мурхьси, бугаси гIякьлула адам сай.
ГIяйшат шила шантас рагаласи, гIилмула урунжгъуна хьунул адам сари. Шилизиб кабикибси бебкIала биаб, яра цархIил мягIничебси анцIбукь биаб, ГIяйшат агарли бетурхуси ахIен. Халкьла, шила шантала хIурмат-кьимат сархибси адам сари ил. ГIяйшатли ребкIибси хьунул адам рирцили, лерил гIягIнити секIал дарили бекIдирти сари. Муръаличир дучIути тулкни, балга-дугIя илини устадешличил, къугъати мезличил, каргьурти дугьбачил дучIути сари. ИлиникIун школализир дяркъурти поэтунала назмурти, писательтала произведениеби булан гьаннара уркIиличир далули сари. Илис риштIахIейчирад дебали повестуни-хабурти дучIес дигахъутири, сецад-дигара делчIра делчIун. Сунени чебяхIси даражала багьуди кахIесалра, гьарли-марли багьудичерси, тIабигIятлашал дагьричерси, пагьмучерси адам сари ГIяйшат. Илиниван уркIиличир поэмаби, назмурти далути агара гьанна жагьилти-ургабра. Илдигъунти адамтала кьимат балули ахIенра нушани, сенахIенну илдала хIурмат-кьимат ахъдурцес багьандан илдачила балахъес, ихтилатикIес, илдачил гьунивиэс хIяжатси саби. ГIяйшатла баркьибтанира нешлизибад гIяхIси бяркъ касиб. Илданира Кьуръан, гIярабла гIилму делчIун. Илдира халкьлис багалати, чучи дугьаизурсила гIягIнидеш ихъути адамти саби. АлкIалли иш дунъяличиб адамти, ГIяйшатгъунти, мурул адамлизи бухъести, кабизалачебти, адаб-яхIчебти алкIаб.
ГIяйшатлис чIумаси арадеш, ур­кIи­лизиб паргъатдеш, хъалибарглизир балгундеш дулгулра. Аллагьли гIеррурцули, хIела кайцIуси гьарил ганзлизиб кумекбирули, хIулкIули, разили гIямру деркIаби хIуни!