«Ил дила хIянчи саби…»

Тухтурла хIяракат
Ил дурхъаси санигIятла адамтачила гъай ахъдуцалли, бурули бирар: «Пагьмучевси тухтурли, зягIипсила чедила куц-бекI чедаибмад, сабаб буру. ХатIайхIейкили, вахъхIи хIялумцIули калунхIеливан…»

Илгъуна пикри акIубсири, Дахадаевла районна больницала терапевт, чебяхIси даражала категорияла тухтур, УЗИ-лис бекIдешдируси Гебекова ПатIима Манаповначил бегI гьалав къаршиикибхIели.
2013 ибил дус.
Абзур дуги цIакьси изай гьанкI бемцIахъурси ну савли УЗИ барахъес ПатIима Гебековачи гьаввакIибсири. Кам-гьамти яхши-хушра дарили, илини уталичи кайахъес маслигIятбариб. ХIулби-дяхIличи ибкьли хIерризурли, илини иб:
— Гьимила пушягIлизир къар­къуби лер. Илди хIед биштIа-биштIаси лац белшес диур.
«Чис хабарри? Илини ну урухвирули хIейасли? Илкьяйда гьала хили тухтурли сабаб бурули аргъибси ахIенри», — пикриухъунра ну, гIур, сабур хIебаили, хьарбаира:
— ПатIима Манаповна, УЗИ хIебарили, дила зягIипдеш кабилзахъулрив, гъари?
— Кабизахъес я кахIе­би­захъес се леба? ХIела хIулби-алавти мявнани гьар секIал дурули диалли? Гьу, хIед дурусдеш дигули виадли, кайхьен ил тахличи, УЗИ-ра бирехIену…
Гьайгьай, дила гъай кадерхур.
46 дус хIялал-залалли хIян­чи барибси тухтурличи хIерхес вирасив? Илис се сабрив илдигъунти излуми кадизахъес? Сари рузуси манзилла бухIнаб сецад хъябшти иличи дугьабизурал, суненира сияхI касес хIерирар.
Илгъуна саби тухтур­ла хIянчи. Дуги-хIери декIар­хIе­дируси. Дугьаизурсила мурад бируси. «Дила-урхIла» ибти пикруми кьабулхIедируси. Бе­лики, илис бурги Грецияла чевяхIси тухтур, медицинала дудеш Гиппократли бурибсира: «Дяхънуша духуси, дахъал делчIунси, гIямру далуси ва гьар секIал пикридируси адамли виэс чебиркур. Илкьяйда ил сай-алавтачи диги, уркIецIи-ряхIму лерсилира виэс гIягIнибиркур…»

Илала пахру
Дудеш, хIела янашар
Дири ряхIму, паргъатдеш,
УркIила мурхьдешлизир
Чериргъули хIялалдеш.
Дигахъу ПатIимас ил­ди дугьби тикрардирес, сена­хIен­ну илис гьалаилзули вирар ахIерси дудеш Расулхъа Манап, гьаб-убла адамти би­кIуливан, юртла бурхлис убяхъибси кьяца-тIал, хъалибаргла ва узи-уршила хъарихъ.
Совет хIукуматла манзил Манап бахъли валуси дубурлан сайри. ХIякимдешла тIем багьурси, аммаки умули хIериубси, хамдеш-халадеш кьабулхIедарибси. 1941 ибил дусличивад 1962 ибил дусличи бикайчи ил жура-журала къуллукъла хIянчурбачив калун: районна шила хозяйствола управлениелизив, ГIяштила шила Советлизив, районна РК КПСС-лизив. Гьар-чинавалра че­кайзурли ва чеветаибдешличил узухIели вииши, илала арадеш жявли пулукIбиуб, излумала ясир ветаур.
«Дила дудешла арадеш мяхIкамбарес мурталра къарауйчир рири илала рузикьар, някъ кункси тухтур Сапият ХIяжиева, — гьанбиркахъули сари ПатIимани. – Асубирар, итхIели илала къайгъни че­диули, илала хIянчиличи карцI­рирули, нура тухтур ретаэс пикрирухъунси. Мар саби, гIур илгъуна маслигIят наб гIеббаахъиб итхIели районна прокурор, Бакьнила шилизивадси дудешла юлдаш Мирзала МяхIяммадлира…»
— Лерил гIямру деркIайчи ум­цIулихьар, цацахIели адам­­ли сунела мер бархьли чеббиркIули хIейрар. ХIу, рур­си, тухтур ретаи. Ха­тIа­хIе­рир­куд, — бурибсири илини.
— Дудеш кьалли зума-зу­ма­ли гьануршулри, ПатIима? Неш, гьатIи? ГIяхIмадхъала ХIя­ва гьанхIериркулив?
— МайкIуд, гъари! Нешла мер гIур чили буцес вируси? Гьаннара, хIулби че­кайхьасли, дахъал дусмас гьаларван, илала ванаси михъирличи кIапIрикибхIеливан кабилзан. Вай, хIябилра нушачи, дурхIначи, уркIи изуси рири. ЧевяхIси Аллагьли алжанала агьлуличил рарх риахъабну сари…

«БелчIуди мах ахIен…»
1967 ибил дус.
ПатIима Гебековани ГIяш­тила урга даражала школа гIяхIти кьиматуначил хъараахъур. Сегъунтилра васвасъала агарли, ил Дагъиста пачалихъла мединститутла лечебный факультетлизи карерхур.
ДехIдихьиб студентла гIям­ру. Лекцияби, семинарти, боль­ницабазиб дурабуркIуси практика.
«Тухтурла багьуди кепеклизи хIебулхъан, эгер ил бузериличил чехIебирцIахъалли, мархIебиралли, — рикIи Па­тIи­ма. — Ил секIал белчIу­дила бехIбихьудличибал наб якьин­биуб. Чебаира барх бу­чIу­ти дила зилан рурсбира, чу­лира зягIипсилис укол барес хIебирути, наб хIейги, ну урухкIулра или, гIелумбилзути.
Юх, санигIятла тIала­бу­назирад ну уруххIериубра, наб илди устадеш касес гIягIнили сабри, нагагьладан тухтур ретаэс дигули риасли или, набзи нуни яхI кабакIира. ГIур биалли операциябачи булан рашес, хирургла хIянчира чебаэс дигулиахъира, хIятта ил дила хIяракат хIебиалра…»
ХIянчила устадеш сеннира багьуди агарли кахIедилзан. Багьуди биалли шинни либхIли бицIибси гIинизличи мешуси саби: ванзализибад дурабурхуси урунж тIашбизуру, гIиниз белгъан, шинра кадурхар.
Кьасчерси ПатIимас урга-ургади гьандиркули дири учительли тикрардирути мухIен НухIкьадила дугьби: «Багьуди бихес мах ахIен, бахес урчи ахIен. ДучIеная, дурхIни…» Мурталра илала някъбазир камхIедирути жузи сарри: «Чи сая терапевт?», «Тухтурла чебла», «Халкьла медицина», «Тухтурла устадеш практикали мардиру», «Арадешлис къарауйчибти».
1974 ибил дуслизир П.Ге­бекова районна больницализи ракIиб. Терапевтла хIянчи бехIбихьиб. Гъираличил, иш дила санигIят саби, иш наб багьес гIягIниси саби ибси кьасличил.
Узуси адамли заманала дуцI пикрихIебиру. Шакдеш агарли дусми ардякьун. ПатIима шери рякьун, шел урши-рурсила неш ретаур. ИлхIейс илала бузерила сархибдешунира гIячихъдиуб: 1978-1999-ибти дусмазир ил рай­больницала бекI тухтурла заместитель сарри, цуг-цугли иличи УЗИ-ла хIянчира хъарбикиб.
— АнцIхIебукьив зягIиптала даргмах ахтардидирес, излуми дургес? Илди къяйцIъайзир руулрив? – хьарбиулра илизи.
— ГIяжаибси хабар хIеби­ал­ли? — иб къантIли ПатIимани ва гIур чебатур: — Ил дила хIянчи саби. Ца пикрибарагу хIуни, хъябшси умутличил набчи хIерикIули сай, хIерли сай, нуни се бурисал, сегъуна кумек гIеббаахъес рирусирал. Сецад хIейгулихьар, адамтас операциябачи башесра чевкъули бирар. ИлхIеликIун илдас гьарли-марси изала кабизахъни гIягIнили саби.
Гьанбиркур, гьачам зянкъ­дяхъибхIели, илини бурибси:
— Ну Санкт-Петербурглизир сарра. Кьяшми аракадарес ну иша раилра.
— Тухтуртира зягIип­бир­ку­тив, гъари?
— Гьанна бурри хIу­ни! Бургар илкьяйда пикри­би­кIу­тира, аммаки тухтурла хамхара мегь-шандайзибад барибси ахIен…

«КIел дилара леб…»
ИшбархIи ПатIима Гебековани сунела хIянчи даимбарили сари. Юх, ил гьанна хIехара тухтур рурси ахIен. Сунела капарайличир азирти гъаршани каибси хIянчизар сари. Пачалихълира иличила хъумхIертур: Дагъиста рурибси тухтур, СССР-ла здравоохранениела отличник, вецIани ХIурматла Грамотаби, нешдеш мардируси медаль…
— Юх, илди хIурматуначи-декIар ну карцIриубси ахIенра, — иб илини. – Сен викIадли, дила бегIла дурхъаси сархибдеш цархIил саби.
— ЦархIил? Ил дигIяндеш хIебиэс?
— АхIен. Аллагьличира, ну разилира, хъалибарглизиб ди­ла санигIят даимбарибти, дила къел дуцибти дурхIни лебхIели.
— Шелра дурхIя тухтурти бетаурли хIебиэс?
— АхIен гъари! Цаличилра гужбарибси ахIен. Или биалра, кIел дилара леб: Эльмира МяхIячкъалала больницализир акушер-гинекологли рузули сари, Мурад бикIуси урши Чита шагьарлизив цулбала тухтур сай. Гьу, ил сархибдеш ахIену? УркIи гьаргли бурасли, нуни илдачи пахрубирулра.
ХIурматла ПатIима Мана­повна! ХIела гъай шямван дархьли сари. Ашкарли, хIуни дудешлисван, дурхIнани хIед­ра ишгъуна деза бучIули бургар:
Неш, хIела янашабяхI
БерхIи шалали булхъаб!
ГьанкI бизиси бихули,
Бац шалали кабулхъаб!