«Чула баркьудиличибли чебаахъиб»

Нушала зурбаси улка СССР пашбехъубли гIер­­гъи, гIяхIцад за­ма­­­на бикили саби. Дебали хIей­­­­­г­еси ва лебилра улкала халкьлис дахъал зарултира, аг­ри-гашира, къалмакъар-г­ъай­ра­­, улкала духIнар дургъби ади­кьур­си (Чечнялизир, ­ну­шала республикализир диуб­ти дургъ­би), сегъуналра гIяйи­­ба­гарти гIя­датла халкь ул­хахъути хIил­ла­би­­ра, улкала леб­деш хIя­яагарти хIя­­ким­тани хъям-кьацI­ба­ри­ли, па­ла­­кат­­ба­рибси манзил саб­ри ил.

Заядарибтири заводуни, фабрикаби, шила хозяйство бу­захъути колхозуни ва совхозу­ни. Азирти адамти хIянчурби агарли калунтири. Хъалибаргуни абикьес багьандан бахъалгъунти дагъистанланти дурала мер-мусаличи, декIар-декIарти Россияла шагьуртазира бузес арбашутири. ХIялалси бу­зе­риличил, я бугIярли, я бу­цIарли хIеили бузули, дарибти арц­ли­чил, хъа­либаргуни хIер­ди­рул­ри ил­дани.
Сецад хIейгесли биалра, Россияла шагьуртази арбякьунти дагъистанлантала ургаб, хъям-кьацIлизи ахъили, гуж-зулму дарили чула кисмази арц кадирхьутира къаршибиркулри. Илдигъунти «игитуначила» лерилра СМИ-базир ва телевидениела каналтазиб багьахъниби дурули, нушала республикара балтIулри. Гьалабван, Москва шагьарла метролизир Дагъистаннизибад бакIибти хIябал жагьил уршили, рурси ратахъес ургаухъунси урус дурхIяличи дарибти гуж-зулмуличила чуйнара телевидениелизибад бурибсири. ЧIябарличи кай­­кибси урши­ли­чи хIябалра пяхъ­би­кIули че­би­ахъухIели, дебали хIей­ги­би­зеси, гьимидухъеси анцI­букь сабри ил.
Гьайгьайрагу, илдигъунти анцI­букьунани Россиялизиб ну­шала республикала хIурмат ахъ­хIебирахъу.
Лебси саби урусунала бурала «Семья ни без урода» ибси. Илдигъунти «уродуни» — инсап-хIяя агарти, чус адамти эсра хIейэсти зулмукарти къаршибиркули саби. Илдигъунти «гIяхIгъубзнала» баркьудлумачибли, лебил республикализиб хIербирути адамтас «ЦIудара дамкъа» кабалталлира бархьси ахIен.
Дебали дахъал анцIбукьуни кадикибтиригу дигалли нушала республикализир, дигалли Россияла декIар-декIарти шагьуртазир, чула гIямрулис урехи лебниличи хIерхIеили, дагъистанлантани цархIилти адамтала гIямру чуйнара дерцахъибти.
ЦацадехIти биалли, чула жан кьурбандарили, цархIилтала гIямру дерцахъибтири.
Чумал мисал: Къаякентла районнизибси Шаласи бикIуси шилизиб хъулиб бегIти агарси замана, ца юртлизи хапли цIадикибтири. Хъулиб авал дус риубси риштIаси рурсира сирилизив илала узира сабри лебти. Рурсили, унза гьаргдарили, сари ребшили, сунела гIямру дерцахъес рири. Амма илини, сунела диштIати някъбачил сирилизирти хIябнира арзили, виштIаси узира авцили, цIали ламбикIули абалкунси юртлизирад дурарухъун. Халасилира барес бажардихIеркуси гьунар сабригу ил, риштIаси игит рурсили барибси.
2019 ибил дуслизиб Москвализибси Серебрянный Бор бикIуси пляжлизи юлдашуначил бамсриахъес вакIибси СалахIбеков Рашид Мухтаровичли (ил Хасавюртла районна Карланюрт шилизивадси сайри) шиннизир куртIрикIухIели, гIяндриркули тIама-гьамали риркьуси рурси чераиб. Пляжлизиб дебали бахъал адамти лебли биалра, цалра рурсилис кумекбарес музахIебухъун. Рашид Мухтарович къалабали шиннизи тIяхIухъун, 30-лицад метрла гьарахъдешличир гIяндриркуси рурсиличи, куртIикIули ветаиб. Халаси къияйчил рурси руцили пляжла дубличи сараахъили, чус кумекбарес музаухъунси сунела юлдаш Насим Эранзаровлизи редиб. Илини Тувализирад ракIибси ва шиннизир гIяндриркуси рурси рерцахъиб. Сай биалли, вамсурли шинна уди арякьи, гIяндикиб.
2014 ибил дусла июнь баз­личиб Москва шагьарла мякьлабси Звенигородла пляж­лизиб куртIбикIухIели гIяндбиркути 14 дус биубти кIел рурси дагъистанлан Марат Рахметовлира берцахъибтири, сай биалли, жагали куртIикIес хIебалнили гIяндикибсири.
Дагъистанлантачила илдигъунти мисалти гIуррара дахъал дурес вирар.
Дунъяличиб адамла гIямруличиб дурхъаси секIал хIебургар или гьанбиркур наб. Сунела гIямрулис урехи лебниличи пикрихIевхъи, цархIил адамла гIямру дерцахъибси адамла гьунар бурес агарли халаси саби. Илдигъунти адамтачила хъумартесра асухIебирар.
Гьалабван, Москвала мякьлабси Люберци шагьарлизиб тамашала анцIбукь бетаур.
Дагъистаннизибад ил шагьарла больницализиб бузес бакIибти кIел жагьил тухтур Ражаб ГIябдуллабековра Ис­мя­гIил ХIяжиевра хIянчи­личи аркьуси замана, ца кьакьала дублар чIябарличи карикибси, аргъала деткахъибси хьунул адам чераиб. Илала мякьларад лагра катхIелра адамти шалгIеббулхъулри, амма бяргIибси ванзаличи карикибси хьунул адамличи сегъуналра пикри бяхIчииули ахIенри. ИЛЦАДРА МИЪДЯРГIИЛИРА ИЛАБАД ШАЛГIЕББУЛХЪУТИ АДАМТАЛА УРКIБИ, ЧIЯБАРЛИЧИ КАРИКИБСИ ХЬУНУЛ АДАМ ЧЕХIЕРАИБСИЛА ГIЕРДАРИЛИ, ШАЛГIЕББУХЪЕС. Адамли къияйзибси мицIираглисра кумекбарес хIяжатсигу. Жагьилти дагъистанлантази, циила тяйдили хIязтази ахъибти биштIатани, ил хьунул адам ила геркарухъунна, гIяхIцад замана бикили саби или буриб. Ражаблира ИсмягIиллира хьунул адамлис хIяжатси, цаибси кумек гIеббаахъиб. КIинайс биалли, зянкъдяхъили, «къалабаси кумек»-ла машина бакIахъиб ва ил хьунул адам больницализи раахъес икьалабариб. КIелра уршили чус тянишли ахIенси хьунул адамла гIямру дерцахъиб. Больницализи караркьибси хьунул адамла арадешра ахтардибирусири илдани. Эгер илдани хьунул адамлис заманаличиб кумекхIебарибси биалри, ил ряргIили ребкIес асубири. Баркалла биаб чус!
КIелра жагьил урши 2021 ибил дуслизиб Дагъистанна пачалихъла медицинала академия таманбарили, Москвала мякьлабси Люберци шагьарла больницализиб бузес арбякьунтири. Илдала больницализиб хIянчи барили гIергъи, ординатура белчIес пикри саби. КIинайс биалли Ражаблис биштIатала хирург ветаэс, ИсмягIиллис биалли, дурхIнала кардиохирург ветаэс дигули саби. Тухтурла хIянчира бегIла дурхъаси саби или гьанбиркур наб. Ил дурхъал хIянчи сабни чула баркьудиличил чебаахъиб кIелра жагьил уршили.
ДР-ла БекI С.Меликовли бетаурси анцIбукьличила багьур­хIели, Москвализив илди дурхIначил гьуниваиб. Илдас баркалла багьахъур: «Тухтурла — дебали дурхъаси ва хIяжатси хIянчи саби. Дагъистаннизибад Москвализибси больницализи бузес бакIибти жагьил тухтуртани, Гипократла хъялис марли биъни, чула баркьудиличибли чебаахъиб. Ординатура таманбарили гIергъи, илди Дагъистаннизи чарбулхъниличи дирхулра».
ГIябдуллабеков Ражаб ГIяхIмадович Сергокъалала районна УбяхI МулебкIила шилизив акIубси сай. Ражабла бегIтира гIядатла адамти саби. Дудеш ГIяхIмад сегъуна-дигара някъла хIянчи барес балуси адам сай, неш Гулбарият биалли, шила администрациялизир дахъал дусмазир кассирли рузуси сари. Ражабли шилизибси школа шула кьиматуначил хъараахъур. Школала дирекцияра учительтира, халатала хIурмат-хатир дарес балуси, ункъли учIуси, спортла диаб яра школализир дирути цархIилти далдуцуназир жигарла бутIакьяндеш дируси Ражабличи, мурталра разили бири.
Илини сунела белчIуди республикала тухтурти хIядур­би­руси академиялизиб даимбариб ва «ХIунтIена» дипломличил ил таманбариб.
БусягIят Ражаб ГIябдул­ла­бе­ков, сунела юлдаш ИсмягIил ХIяжиевличил варх, Люберцы шагьарлизибси поликлиникализив участковый педиатрли узули сай.
Республикала БекI Сергей Меликовли Люберцы шагьарлизиб бетаурси анцI­букь­ли­чи­ла багьурхIели, жагьилти тухтуртачил къаршиикес заманара баргили, илдас баркаллара багьахънира дебали балбикибси баркьуди саби.
Гьардизабгу САГАСИ ДУСЛИЗИР Ражаб ГIябдул­лабе­ков­ла ва ИсмягIил ХIяжиевла пикруми-кьасани.
Сагал дусли садухаб
ХIушаб сархибдешуни,
ГIямрулизир детерхаб
ХIушала гIяхI пикруми.

Дургьаб хIушала гIямру,
Дагъистанна жагьилти,
Дерхъаба, дахъдааба
ЯхI-хIяя умул уршби.