Някълара баркьудилара устни

Юртла удибси дерхIлизиб чучи хъарси хIянчилизи бархибти устнала кьутI-вякь­личи лехIир­хъу­ли, урга-ургади те­ле­визорличира хIулби дул­кIахъули кай­ибси дила мякьлав сайли увухъун рази­агарти дяхI-някъличилси ур­ши­ла ур­ши, хIябал дус виубси Магашка. «Се биубли хIед, дила ахIерси? Чили хIу гьи­му­кIа­­хъири?» викIуси набчи ил, хIе­ри­зур­ли викIар:
—Я с тобой не дружу!

Илала дугьбачи пиширхъули левли, Магашкала хала неш цIедешла сукураличил дакIурухъун. Илизибад илра сасили, Магашка устни лебихIи къалабаикиб.
ДахъхIиагарли иларад разити тIа­ма-гьа­ма чехиб. Ну ила гьаввакIира. ХIе­ри­кIулра: устначил варх разили, дука­рир­хIу­ли Магашка цIедешли укули. Ну, Камалутдинни чеибмад, уршила урши, «хIушала ахIен иш Магашка нуша кIилалра сай» викIули кIапIуциб. Илкьяйдали кIиибил уста БяхI­муд­лира. Ну виштIахIели халатани бурули бири: «ВиштIасини бегI гьалав чеибси адам гIяхIсил вайсил бу­ся­гIятал вала». Марлирагу, кIелра уста хIял-тIабигIятлизиб гIяхIти адамти биъни багьурли уили сай ну­шала Магашканира ибси пикри къузбика­хъун ил анцIбукьли.
ГIергъила бархIи устначил гьуниваира ва ихтилатлизи ахъира. КIелра уста Урагъила шилизибадтили уббухъун. Уршила юртла ца гIямзи сагабирули бузути устни узили ветаурси, шалгIеббухъунси дусла ахирличив итил дунъяличи арякьунси Расулла ГIялила урши Камалутдинра илала хьуна узикьар БяхIмудра мякьлаб сабри.
Гьести ва ургарти гIямрула адамтани уруси даргала ва индияла далуйтани учIули ГIяли республикала имцIатигъунти шимази ваибсири, фестивальтала лауреат ветаурсири. Шел уршила дудеш вирусири ГIяли. Илдазивадси ца сайли увухъун Ка­малутдин, шанти бикIуливан, Камалай. Или­чил барибси къантIси ихтилат.
— ХIу, Карнавал, къаркъала, хъали-цIала бяхIяни далснила, сварщикла санигIятуни дузахъуси уста сайри. Дудеш шила школала мугIяллимри, далай-делхъла устари. Дудешла пагьмурти хIедяркъурли халаваибсигъунари, — шантани илис ируси ура барсбарили масхара дурабикахъира.
— ХIунигъуна пикри бурути цархIилти адам­тира къаршибикиб. Наб Аллагьли гибси пагь­му някъла устадеш биэс. Ил бузахъулра. ВецIал классла багьуди касибмад, строительти хIядурбируси училищелизи керхурсири. Кьис­мат илгъуна бииши, ил таманбарахъес кьа­дархIебиахъуб. ГIе, рах-магли, мекъ-сяхI­батличиб далай дурабиркахъули ви­рус. Амма дудешлагъуна гьунарра агарли уву­хъунра, — викIули, Камалутдин бузерили­зи ахъиб.
Илцад халаси ахIенси кьаркьа Камалутдинна вяшатIай тамашавиахъубра. Илала някъбазир дарсдикIути кIатIара, бадирабира, цементла гавлагунира хIекьли кагибти делхъли дулхъутиванри.
КIел рурсила ва ца уршила дудеш сай Камалай (илкьяйда ахIи илала у хIейхъу шила шантани ва сай валутани). Халаси рурси Хайдакьла районна Хадагъила шилизивадси багьадурличил гIямру дуркIули лер. КIиибил рурсили ишдус урчIемъибил класс ахъти кьиматуначил хъараахъур. Уршили автомобильно-строительный техникум белчIи, гьундури къирли дурцутала къяяназив, гIибратчевли узули сай. Хьунул ПатIимат Бадрутдиновна шила школализир гъал дусра-сера устадешличил рузули, районнизир хIурматчерси адам сари. Ши-шантачил мурул-хьунул балгунти саби, къияндикибсилис кумекличи музабухъес хIядурли бирар.
— Камалутдиннис Камалай или сен бикIутира? Ил ца суал саби. КIиибилра, някъла пергер уста ветаъниличила бурили дигахъаси.
– ХIуни вагьес асубирар сергокъалалан урибси далайла уста Камалутдин. Дудешла уртахъ вируси. Илала у саби наб бихьибси. Ши-шантачил, зилантачил масхурта угьули халаваибсира. Ва, хIерая… Някъла уста ветаъниличила се буриша? ВиштIахIейчивадал лацла, кьисла устнала мякьлав вираси. Илдани итил яра ишил хIянчи барахъес хъарбири. Хъарбарибси вайтIа бираслири, вявхIерили, лайикьси тяхIярли барахъес махбикIи. Аргъири ургуд. Цементла гъудурмай камкабикIули саби. Сагали барес чебиркули сабину, — или дила мякьлавад уста гьарахъикиб. ГIур, замана бикахъили, чула юртлизи цIадикниличила бурахъес дугьаизурра.
— ШалгIеббухъунси дус юртла мякьлабси гунерилизи цIадикиб. Ил анцIбукьли лебилра шанти музабухъахъун, Кубачибси цIа дилшахъуси машинара пайдалабарили, цIа дишахъунтири. Бурисра, нушала шанти, гаплис ахIен бурути, цабалгунти саби.
— Иличила нуни балуси саби, — викIул­ра илизи.
Дила гIяхIялла уршиличил хIисаб-суаликIуси набчи рах-магли хIулби дул­кIахъуси, сунес БяхIмуд бикIуси уста урга-ургади пиширхъулри. Валусиван вил­зулри ил наб, амма чинав чеибсирил гьан­хIеркули увухъунра.
— ХIу нушачи вашути дусмазив, дудешличил варх шила школализив военрукли узули вирусири БяхIмуд. ХалаваибхIели, секIал хъумуртан ветаурсигъунари, дила аттала уцци! —гIеларадти дугьби Камалутдинни ахъти дукелцIиличил арцахъур.
— БяхIмуд хъумкартурлихьар, хIу гьаниркули левалри. Гьандикахъа, гьари, хIед нуни чуйна кампетуни гирал. Киноличи арц диха викIулира вирадигу, — къяна гъудурбарили илала дугьбас жаваб чарбарира ва кIилисалра кофе яра чяй далкьаахъес гьарахъикира…
Камалутдинничивра кIел дус виштIаси сай БяхIмуд. Илала бегIти гьаланачи колхозла, гIергъити дусмазиб, хIукумат барс­биайчи, совхозла ванза бузахъантира мицIираг адилкьантира сабри. Сунечила ва илдачила бурахъес иличи дугьаилзули левли, сай набчи гъамиуб ва малхIямли викIар:
— Жан, Ацци, буркькабиубсигъуна бар­да агарал хIушала юртлизиб хIеризи. Хъул­ра­ла бяхIяни лугIяндарес чараагарли хIя­жат­биркули саби.
Баргира сай викIусигъуна барда. Сунела някълизи ил баибмад, бирусилизи архиб, сунечил ихтилатбарес дигуси ну хъум­картурра. БусягIятал «узуси адамлис дир­галаулхъуси хIебирар» ибси дубурлантала жявхIелла бурала гьанбикили, гьара­хъи­кира. Иличилси гьарахъдеш бахъхIи ка­хIелун…
МяхIяммадов БяхIмуд МяхIяммад­хIя­бибовичли 2001-ибил дуслизиб шила школализиб урга даражала багьуди касиб. Ил дуслизивал ДГПУ-ла фа­культетлизи керхур. Авал дус учIули кали гIергъи, шила школализи чариуб. Ишав ОБЖ-ла, военрукла ва физкультурала учительли узули вецIал дус деркIиб. ГIямруличицунра ахIи, улкализирра кадиркути дарсдешуначи разиагарси шила школала мугIяллимлизи дигуси хIянчи бархьбатахъес чебуркъахъуб.
— Багьла-багьлали ши хIер­би­ран­та­чил мискинбикIес бехI­би­хьиб. Дурала мер-мусаличи ардашути хъалибаргунани чу­чил барх дурхIнира арбикулри. Школара бацI­булхъесбииб. Нуша мугIяллимтас дурсри камкадикIес дехIдихьиб… ИлхIели ну уриб­си уста Расулов ГIялила урши Мя­хIям­мадли, сунела мякьлав дигни багьахъурли, лацла ва някъла цархIилти хIянчила устадеш руркъяхъес вехIихьиб, — иб БяхIмудли, узили ветаурси Камалутдинничи разили хIе­ризурли.
— Нура хIела мякьлав левсири ибси бурес хъумкартурри­гу.
Нунира хIед виубсигъуна кумекбирули вирусири. Ам­ма, хабарра агарли, бахъал цар­хIил­таниван, ши бархьбатурри.
Гьанна вецIал дусра-сера хIу Къая­кентла районна Первомайсклизив хIе­ри­рулри. Нуша хъумхIертули, би­руси-бал­ту­си­ла мякьлав дакIуулхъес ве­­хIи­­хьиб­хIели, сагадан виш­тIал узичи шурухъунри. Баркалла биаб хIед, — викIар нуша-ургабси ихтилатлизи гъудуриубси Камалутдин. — ХIу иларадси исбагьичи хъайчикайибсири илира аргъира. Мя­хIяч­­къалализив учIу­­хIели ил шилизибадти уртахъуни лебтири. Набзи юртани тIашдалтнила, гьаларла сагадирнила устадеш дяркъяхъурси МяхIяммадли гьачамцунра ахIи Первомайскоелизи сунечил варх узахъес арукибсири. Сунезиб пергер адамти хIербируси ши наб имцIали гIяхIбизур. Кьисмат илгъуна бииши, иларадси ЗайнулагIябидхъалла Аминатличил хъали-цIа цадарира. Пашманра хIейубра. АкIубли рурси лер. Акьуси замана иличил буркIулра,— сабри илала жаваб.
— Набигулла-ацци, БяхIмудличилси ихтилат къантIбара. Нушала хIянчи барахъес датаба, — викIар пиширхъуси Камалутдин. — Гъамли Хасбулат чарирар. Илини кьалли хъарбарибсири хутIла гими арагIерли дарсдарахъес.
БяхIмуд хутIла гимази вархиб. Илини устадешличил юртла цаибил дерхIлизир шел хъули башуси хутIла лерилра гими цадехI дуги-хIерила духIнар бекIдариб. ХIейубра илизи ишгъуна суалра хIебедес:
— ХутIла устадешра (электрикла) лерли дуилигу хIезир?
— Кьасла вегIлис мутIигIхIебикIуси хIянчи лебси ахIен. Дуб-дубли, ишбархIи ца хIянчи бирули, жагIял цархIил, хутIличила жузи дучIули, хутIла устнала насихIятуни пайдаладирули, электрикра ветаурра, — иб БяхIмудли, бируси хIянчи тIашхIеили.
— Дила хъулиб ца чирагъ леб (светильник). Ил къулайбарес хIейишира? —дугьаизурра.
— БакIахъа дила някъбази. Акьу­ухъун­мад хIербирисра, — ибсири илини. ХIе­рейсла кьацI­ли укунмад, къулайбарибси светильник набзи чарбариб.
— Лебсиван батасли, бахъ­хIи хIебузар. Пе­реключатель барс­барес чебиркур. Сут бар­хIи шилизи аркьусира. Илабад хIяжатти гIягI­ниахълуми лерхисра, —или паргъатварира.
Илини илди дугьби дурули левли, цаибил юртла дерхIла гIямзилав, кIелра някълизир хIябал мороженоера сайра, гIергъити бурхIназив илдала «уртахъли» ветаурси уршила урши Магашка дакIу­ухъун ва кIелра устас ца-ца илди дедили, хIябъибиллизи сай кьацIилкес вехIи­хьиб.
— Хала дудешлис чинаба?—хьарбаира.
— Я с тобой не дружу, — бизахъурли, устнани кIелра шайчивад кIапуцибси Ма­гашка набчи гьаланачи хIер вархли хIей­зур. Устнанира илизи хала дудешлис мороженое сен хIехири ибси суал бедиб.
—Я его люблю, но он мне сегодня жвачку не дал… Дашь Хулатта? — бизахъурли, набчи кIа­пIикес дуцIухъун.
«Агь, гьаннала диштIати, хIушани хIе­бу­русира хIеби­ру­сира лебли хIебиэс!» или ур­шила урши МяхIяммад виру­гIев кIа­пIу­ци­ра.
Кабизахъурси заманали­зиб чучи хъарси хIянчи хIекь­­ли чебетаахъили гьунчи­би­­кахъибти устнас дунъяла къакъ­личир лерти гIяхI­дешуни бар­каллаличил далги, чула мер-мусаличи гьуниббатурра.