Мугрила шила дурхъати гIядатуни

Дагъистан — ду­бур­тар, гIя­да­тунар ва кабизлачерти ­ха­сия­тунар улка саби. Чула тарих чеалкIуси наслулизи багьа­хъес илаб хIербирути адам­ти мурталра къайгъилизиб бирар.

Се сари гIядатуни? ГIядат ибси девли гьатIира халаси мягIна бухIнабурцули саби. Даршдусмазир кадизахъурти, нушала хала бегIтани дузахъули калунти, илдала культура, рухIлашал кабиз чузи духIнадуцибти далдуцуни сари илди. Гьарил миллатла чула дузахъути гIядатуни лерти сари.
Дила хъалибарглира, нушала республикализибти адамтани кьяйда, лерилра гIядатуни дузахъули сари.
Лебтанилра-декIар бакьибси хIебургар Сагаси Мугри бикIуси, Сергокъалала районнизибси биштIаси шиличила. Ил шилизир акIубси сарра ну.
Мугрила шилизир дузахъути гIядатуни цархIилти дарганталайзирад илцадра декIардулхъули ахIен. Амма нушала халкьла гIядатлати берклуми хаслира декIарти сари.
ЖамигIят ва культура гьаладяхI ардукьнилизибад гьарахъси, къиянти манзилтазиб арц агарли адамти хIербирухIели, пикрибарибси саби «Ниъла къожни» бикIуси беркала. Урус мезли илис «Лепешки с молоком» или иру. Ил хурег пикрибарнила тарихла мякьи гьарахъти дусмази ардякьи сари. Мурул адамти бархIи ахъайчи хIянчила арбашутири. Хъулиб калунти, ва базарличи букьес имканагарти хьунул адамтас дурхIни бахес беркала барес хIяжатсири. Ил багьандан, мурталра хъулир дирути ниъ, бетIу ва гIявадешлизирад дирутири илди къяжни.
Иличибли мугрантала пагьму таманбирули ахIен. Диру илдани дахъал журала чудни, сарира цаличи-ца мешухIедиркути.
Ишаб бурес дигулра «ХIяжланкIила чуду»-личилара. Ил мугрантала гIядат­ла­биубси хурег бетаурли саби. Бируси саби ил хIяжланкIила бетIу, дертур ниъ ва шиниша жерши дархаили.
Берклумачила гъай тамандирулра. Ам­ма дила шантала пагьмуртачила даимдирулра…
Дармунтачила, уколтачила яра чяйличила бурасли, тамашадирудая. Гьарахъти дубурла шимазир аптекаби хIедири. Ил багьандан дила шантани чус дарман пикридирутири. Масала, бекI изуси замана бетIулизи шин гъудурдарили, бетаурси гъудурмай газеталичи кабихьили, бекIличи чебурцусири. Изала бусягIят беткайхъусири. Ил тяхIярлис «Дасни дяхъяс» или бикIар. Гьаннала жагьилтани ил тяхIяр бузахъули ахIен ва бирхарули ахIен.
Сагаси хъалибарг алкIахънила тяхIяр­ли­ра камси мер бурцули ахIен мугрантала гIямрулизиб. Ил багьандан, бируси сяхIбатличи, гьарил секIайчи чебетаили ва чекабизурли бирар илди. Нушала шилизиб дурабуркIуси мекъ авал бутIализибад цалабикибси саби. Цаибил бутIа – сагаси цIикурлис уршила бегIти разили гьунибиъни. Ил бархIи лебилра гъамти учибикили, хъулри умудирули ва берклуми дирули хIядурбикIес бехIбирхьур.
КIиибил бархIи, цIикурила ваяхI лерхути сари. ХIябэсил бархIи биалли, хъайчикайруси уршила палтар-кьяш сай хIерируси хъули кадирхьути сари. Авэсил бархIи – мекъ. Халаси разидеш бирар мекъла бархIи. Лебилра узи-урши, гьалмагъуни ва шанти учибикили далай-делхъ, масхурти диру. Мекъла гIергъиси бархIи, цIикурили хинкIи дирути сари. КIинайс къянарира бедили, ил шичи аркуси сари. Шичи рякьи, хъули чаррулхъухIели, илини гьунчив цугвикибси виштIаси уршилис къянарилизирад шин дедлугути сари. Сагали хъайчикабиибти цIикрумалара цаэсил урши акIахъес или, къаршиикибси дурхIя шинни валхули вирар.
Мекъ барили, урегал бархIи дикибхIели, цIикурила бегIтани уршила тухум хинкIачи жибирути саби.
Илкьяйда разили дурабуркIуси саби виштIаси дурхIя акIнила ва ил сирила каркьнила (укладывание ребенка) гIя­дат­ра.
Илди лерилра гIядатуни дузахъули сари гьаннара дила шилизир. Ил багьандан дила шантала гIямру дебали разити ва шадти сари. Нушала хала бегIтачирад нушачи букьурли даибти гIядатуни дузахъес, мяхIкамдарес ва калахъес нушала халаси чебла саби.
Баянти гибти: МяхIяммадова Зубайдат ЯхIъяевна (45 дус) ва Умалатова Гулхара МяхIяммадовна (53дус).