Нурван ухути дургар

Гъал дусра-се­ра гьалаб тIаш­батурси «ДурхI­ни биркьуси юрт» или сунес и­руси, жагали балкьаахъурси юртлизиб хIянчила мераначи къалабати чумал пергер хьу­нул адамли, савлила ся­гIя­тунала цализив ита-иша ар­кьу­ли чеасли, наб са­лам гьа­лабиркахъу. Ара­­деш­ли­чи­ла­ра узи­-ур­ши­личилара хьар­­хъар­­дирхъу. Чи саби ил­ди? Гьан­на 40-50 дус чула гьа­ла тIашдизурти мурадуни я виш­тIаси виркьусини, я вар­кьили чаррулхъусини, я илдала тухум-агьлули чу­чи­ла уркъубяхъла дев дура­хIе­бикахъили бузути медсестраби Райгьанат Бибулатова, Мариям ГIябдуллабекова, тухтурти Зай­наб ХIяжиева, Муъминат Ши­хялиева ва цархIилти са­ни­гIятунала пергер устни саби! Баркалла биаб чус!
ШалгIердухъунти гIебш­ни­­ла ца бархIилизир, хъа ду­рарад жирикIусила тIама ба­кьира. Дуравхъунра. Дила хIулбала гьа­лар сарли уррухъун цIуба халатличирси, дяхI­ли­калаличилси бекI­ли­чибси «кьа­пIалира» сари чи ва чила сарил багьхIебагьахъурси жагь­ти гIям­рула хьунул адам.
— ВелхIунрив ацци! Наб хIела уршила рурси Аминат хIя­жатли сари. Жан, дила ацци, кафела умхьу хахъес бурагу илизи, — или набчи дугьаризур.
Уршила рур­­си школа­ли­зир риънили­чи­­ла бурили, ум­хьу­ли­гIив ум­цIе­­рухъунра. Баргили бедира или­зи ил. Разили кафелизи ар­кьуси илис гIелабад гIурра хIер батаира. Иш яргализирра хIерагьурли увухъунра. Чумал бархIили хабчабли ва уршила гIямрула уртахъли сунела акьуси замана пайдалабарили, кафелизи рузес рашуси дила тухумтала рурси Мариям Чуталаева риъни аргъахъиб.
Наб гьанбикибсири Мариям тухтур рургар или. Ашкарбиубливан, имцIати тяхIуртазир дугила сягIятуназир санитаркали рузуси раланри кьариганна рурси. ВахъхIиагарли иличил сунела гIямрула гьундурачила ихтилатикIули увухъунра. ИлхIели илини бегI гьалаб сари хъарси хIянчила урдаличир гьар мурталра ахъли чериутала, чедиб нуни гьанбушибтала ва гьанхIебушибти тухтуртачила ва медсестрабачила дила пик­ри гIеббуцили уррухъун гьанна вецIал дус сунечи хъарси хIянчи дуги-хIерила чиди-дигара заманализиб дурусли ва чебетаахъили таманбирули рузуси санитарка Мариям Рабазановнани.
— Ну игъбарла хьунул адам сарра или гьанбиркули саби. Иш къиянси, адамли адамла, хаслира биштIатани халатала ва хала хIякимтани чула буйрухъунауб бузутала, хIурмат-кьимат бетихъахъуси заманализир илдачил рузес кьадарбиубси. Илди абикьуртасра, илдачил гIямру дуркIутасра даим баркалла рикIулра, — рикIар Мариям тухум-агьлула рухIнар.
Гьанна дусра-сера М.Чу­талаева унраличибси кафелизирра рузули хIисабрирулра. 45 дусла гIямруличирси, сари рикIуливан, Мариям акIубси сари Ставропольла крайла су­нес Приозерное или ируси шилизир. Итди дусмазиб дудеш Рабазанра неш Рай­хIя­нат­ра ишаб мицIираг адилкьантала къяяназиб сабри. 1976 ибил дуслизир акIубси Мариям, цархIилти рурсбас гIелахIерулхъули школализир ручIусири. Урга даражала багьуди касибси илала пикри:
— Дила кьас лебсири юрист ретаэс. Гъал дус ри­уб­ли-хIе­ри­убли лерли, шилизиб хIер­бирути тухум-агь­лу­ли­зивадси гьал­магъ варгиб бегI­та­ни. Илдани ибси хIе­ба­рес хIе­риубра, — гьан­биркахъули рирар Мариямли.
Бахъли санитаркала хIянчи илцадра къиянси ахIенси ибси пикри бурули балас. Чула гIямрула гьуни ил хIянчила маргьличиб буркIутачил гьачамцунра ахIи, къаршира викира. Санитаркабачила, илдани бируси хIянчила чебкад сунела пикри бурахъес дугьаизурсири партияла дусмазив районна больницала бекI тухтурли узуси, итди дусмазир гьар-чинаралра сунечила ахъти дугьби дуруси, машгьурси ХIясбуллагь МяхIяммадовличи. Илала пикри бусягIятра хъум­хIертурли левалра.
— ХIуни дубурлантала дурхъаси бурала, «ГIяхIяй азбарлабси умудешличи хIеризурли, хъа вегI сегъуна саял вала», хIебалуси саби хIейкIус. Къиянси, сунела арадешлис урехиласи хIянчи саби санитаркала. Илини ахIену операцияла, варг умувирнила, гIемч-хъехIла… из­лумази бикибтас къуллукъбарили гIергъи лайдикIути жярга-зекъунала къел-хIерзи агардарили бекIдирути. Ил багьандан иш мерличир нуша даим къарауйчирра санитаркабас ва илдас умудешла хайрила черкадти насихIятуни дурес азгъиндеш хIедирулра, илдала бузери даим къелгIеббикули, имцIали саберхурли бузутас пре­мияби дархли лугулра. Бар­калла биаб чус, гьачамлис нуша тухтуртачи илдани гIяйиб бакIахъибси анцIбукь биубли гьанхIебиркур, — викIули вири гьанна пенсияличивси медицинала гIилмуртала докторличи айкибси, улкала бурибти тухтуртала лугIилизи кархуси уртахъ ХIясбуллагь.
Чедиб гьанбушибти хIян­чизартачил ихтилатбарес ибси пикри лебри. Ил мурад сархайчи, гьайгьайрагу, сари санитаркала хIянчиличир секьяйда дакIурухъунсил багьес дигиаур. ХIерая, иш мерличибси ихтилатла бутIа.
— ХIуни пикрибарибсири юристла гьунчи дурарухъес, амма, хIера гьанна, санитаркала къиянси маргьличир.
— Рурсби халабаайчи итил яра ишил хIянчи баргес кьаслизи ахъибси ахIенри. Набра хабарагарли, бируси агархIели, анцIбулкьули уррухъунра. Ил­хIели, чилирил районна сагали тIашбатурси «Роддомлис» са­нитаркаби хIяжатли саби ибси пикри гьаббакIахъиб. Ил­хIели нешра нура бекI тухтурли узуси МяхIяммад Мя­хIям­мадовличи дакIира. Илини бу­сягIят, хIян­чи­личи кьабулрарира.
— ХIечил барх бузутачила, бируси хIянчи ахъси даражаличиб биахъес насихIятуни дурутира бургар.
— Дила рузбигъунти са­би санитаркаби ПатIимат Шагь­мурханова ва Анисат ГIяб­дул­ла­ева. Нешла мер бурцутази хIисаббирис заведующая Зай­наб, старшая медсестра Мариям ГIябдуллабекова, тухтур Муъминат Шихялиева, медсестра Саният Сулайбанова. УркIи гьаргли бурасли, ну чучил рузути лебилра дила рузбази халбирулра, — рикIи Мариям.
Нуша-ургабси ихтилат къя­баиб кафелис гьарахъли ахIи дакIурухъунси Мариям ГIяб­дул­­лабековани. Гьаланачи наб­чил салам-ка­лам­рухъи, ил М.Чу­та­ла­евази ри­кIар:
— Дила ула рузи, ишбархIи хIерейс нушачи шагьарлизибад гIяхIли бакIес асубирарну, гьар­хIе­ливан иштяхIдухъести ху­ре­гуни далкьаахъес къайгъибарагу.
— Мариям Абзимовна, —илала дудешлис шанти мурталра, у МяхIяммад саблихьар, Абзим бикIутири. Нуша кIилалра дудешуни, ЧебяхIси ВатIа дергъла бутIакьянчиби, узбиван хIербирутири дургъбас гIеларти дусмазиб. Ил багьандан нуни илкьяйда сунес илихьар, Мариям гIясихIериуб. Иличи че пишряхъиб, — хIези ца-кIел суал лертири. Къалабали хIериадли…, — дугьавизурра М.Чуталаева аррякьунхIели.
— Селичила саби хIед багьес дигуси? — иб илини.
— Мариям Чуталаева сегъуна хIянчизар сарил хIела пикри багьес дигахъаси.
— Нуша дузуси бузерила анкъилав камтилра азгъиндеш дируси хIянчизар валтуси ахIен. ХIянчилизирцун ахIенну, буруси гьарил девлизирра, адаб-хIяялизирра ралгунсира сари. Баркалла биаб сари арикьуртас. ХIу гIяйибта маркьудра ну къалабалира, или аррякьун.
Ил сапарлизир мякьлар сарли уррухъун Мариямла неш РайхIянат, дила кьариган. Илизи иш яргализиб хьарбаили увухъунра рурси чинар кьацI-шинна уста ретаурсил.
— Нуни хIези бурибсири нуша 20 дусцадхIи Ставропольла крайлизир хIердирули ва дузули калунтира или. При­озерноелизиб бахъал дар­ганти хIербирули бири. ИмцIатигъунти микIхIенти саб­ри. ИтхIели рузбачи шурбу­хъун­ти илдачилти бархбасуни гьан­нара лерал. Бу­сягIят Избер­башлизиб хIер­би­рули саби МяхIяммад Закаригаевра илала хьунул Умугьанатра. Илдачилти узи-уршидеш гьаннара лерал, замана-за­ма­наличир мукърачи ва цархIилти далдуцуначи дарсур дашулра. ГIе, гIе, хIела нешла рузи Хамисла Умугьанатхъали тухумти бииши рикIулра. Нуша илдачи дашухIели, даим хIечила ихтилатдикIули дирутири. ГIя­па­баркь пергер хьунул адам рири Хамис, — рикIули РайхIянат лер­ли, унра шилизивадси тухтур МяхIяммадла къаралди гьарахъли ахIи дакIубухъун. Набчил кам­-гьам­ти яхши-хушра дарили, Рай­хIянатлизи рурси Мариям иш­бархIи кафелизир рузулил ахIе­нал суалухъун.
— Дугила дежурстволичирад чаррухъи, бусягIят кафела рухIнар лер, — чарбатур РайхIянатли жаваб.
— Жан дила рузи, илизи нушаб хIерикунлис гьаларти бурхIназир дирутигъунти гидгурала чуду-хинкIала хIябал порция дарахъес бурагу. Ну къалабалира, — ил пишяхъили, поликлиникализи къалабаикиб.
Макьала ахир­личи биркахъули левли, уршила хьунул Муъминат, кафела мякьлар дакIурухъун, илизира Мариямличила хьархъардяхъира.
— Дила игъбарлис кафелизир рузахъес Аллагьли кьадаррарибси риэс рикIулра Мариям. Илисра гIяхIцад замунтазир рурсилис кумекуна риркьуси нешлисра даим баркалла рикIулра, — ахъли иб Муъминатли.