БегIтачи хIеруди

Россиялизиб августла 1-личиб бегIтала хIурматбирнила Бар­хIи дураберкIиб. АлкIути дурхI­ни тамашала авараличилтихIели биэс чула бегIтачила хъумхIертахъес ибси пикриличил хIукуматли ил БархIи акIа­хъубсира. УркIухъесли ахIену, гьатIи, улка жагьтази бегIти хъуммартидая или ти­ладибикIули биалли?! Жагьилтани хIе­балули биэс сабира мурт-биалра бухъ­набиъниличила. Гьаннала замана ца­ца­бехI­тани жанра арадешра гибти бегIтачиб дав­лара хамдешра гьалар чедирули сари. Иш нуни пикрибарибси хабар, белики, чис-биалра гIибратли уббухъес ва чула бегIтачи пикри барсбиэс.
Шел дус виубси Рамисли, гьунчивад дуцI­ли хъули чарухъи, бегIтази хьар­ба­иб:

— Дила хала дудешра хала нешра агартив? Илди бебкIилив?
Чула урши халакайули, лерилра иргъни балули, бегIтани бархьли буриб:
— БебкIили ахIенгу, нушала духуси, илди шагьарлизиб хIербирули саби.
— ХIебиалли, сен илди нушачи шадир хIебашули? Яра нуша илдачи?
— Рамис, сен хIу илкьяйда хьари­кIул­­ри?
— Нушала унрубала леб хала ду­деш­­ра хала нешра. Илди дебали бухъ­­накабаили саби. Амма илдала ур­ши адавзи Айдаржанни илдас ди­гу­си се-дигара бирули саби. ХIера, гьан­на адавзи Айдаржан хIянчиличи кьа­нирулра ви­кIул­ри, амма сунела хIил­хIи вашуси дудешличил паргъатли тIа­ши­зур­ли калун.
— Нушала унра абдал сай, селис хIя­жатсирил илис ухънакаибси, зягIипси дудешличил тIашизес! — гьалакли иб дудешли. — Илдачи хIермайкIуд, Рамис, илдани хIед вайси гIибрат чебиахъули саби. Аргъилрив?
Рамисли бекI гIяшбуциб ва, селра хIеили, гьунчи дураухъун. Дудеш хамли, илис гIергъи хIерикIули калун, сунела уршили ибси бусягIят аргъили биалра.
Заманара арбякьун, унраличибти биш­тIати хIязлизибри, цала ца аз­бар­ли­зи башулри. Амма Рамисли бегIтази гIурра хьарбаиб:
— Нуша унрубала азбарлизир хIяз­лизи ахъили тIамалидикьухIели, адавзи Айдаржан мурталра ургъули сай, тIама-гьама камдарая или. ИшбархIира ил гIяшли гъайдикIеная викIулри, хала дудеш усули сайну. Азбарлизив ахъли тIамаливиркьес асухIебирусив, гьатIи?
— Асубируси саби! ХIябилра асу­би­руси саби! Сен хIебируси, гьатIи?! ХIушаб дигуси тяхIярли, разили хIер­диахъес багьандан, нушани хIела хала ду­дешра хала нешра шагьарлизи бар­хьа­илра.
— Дудеш, ахъти тIамали за­рал хIебирув, гьатIи? ХIу мур­тал­ра вя­ви­кIул­ри нешличира, теле­ви­зорличира, те­ле­фоннизив гъай­икIу­хIелира. ХIед вяв-чIярли зарал хIе­би­ру­лив?
— ХIези чили сари илдигъунти мягI­ниагарти гъай дурибти?! Вяв-чIярли чисалра зарал барибси ахIен!
— Адавзи Айдаржанни гьунчивра чIярикIес асухIебирар или иб. ХIязли вир­кьес, разили гIергъивиркес асу­би­ру­си саби, амма дебали ахъти тIама-гьама агар­ли.
— ХIела унраличивси адавзи абдал, паргъатси урухтус сай. Урухтусуни тя­хIярли илини биштIатира руркъули саби, хIу илдачи хIермайкIуд.
— ГIяхIна, дудеш, — иб Рамисли.
Гурра гIяхIцад замана арбякьун. Ур­шили алавчарли детаурти жагали ир­гъулри. Сен-биалра ил гIурра бегIтачи ти­ладиличил вакIиб:
— Чарбараягу дила хала дудешра хала нешра.
Дудеш, бусягIятал чевхъи, гъайикIе­си­иб:
— ХIед лерилра унрубала кьяйдали дигулрив?! Паргъатдешлизив хIериэс хIейгулрив?! Бухънаби хIечил бургъули, гIягIниагарти гIякьлумани бугьули дигулрив?!
— НушалакIун халаси юрт саби, халаси мерра леб. Унрубала ца дерхIла хъали саби, амма илаб илди лебилра кабарцурли чебиулра.
— ХIу гьачам виштIалири, сел­ра хIергъулри. Нуни ирагу хIези ун­ру­ба­чи­бад гIибрат кахIейсахъес. ГIур ил­да­чи хIе­шули, ишав хIязтали виркьен. Ар­гъирив?!
— ГIе, дудеш, аргъира. Унруби наб гIур гIибратли хIебирар, хIуша духъ­на­даибхIели, ну хIушачи хIерхIейкIус. Чи-биалра нушачи вакIибхIели, узичил варх чIярдикIехIе ва юртличирад ита-иша дуцIли дашехIе. Нуни лерилра аргъира, — иб Рамисли ва, бекI ахъбуцили, азбарлизи дураухъун.
БархIехъ Рамисла бегIтала къал­макъар дехIдихьиб. Илдала тIама-гьама лебилра унрубани дакьиб. Къалмакъар тамандиубхIели, хъа вегIли хьунуйзи иб:
— ХIед иш юртличиб дила бегIти чебаэс хIейгулри, амма хIела чебаэс бар­хIилис рашулри! ХIебиалли, рашен хIела бегIтачи, дила бегIти нуни чар­би­рул­ра!
Хьунуй аргъиб, гьанна муруйзи се икIули хьаллира, гIяхIдеш агни, урух­ри­убли, кIантIикариуб. Амма, сунела гIямултира урхIедатурли, рикIар:
— ГIяхIна, ваши къалмакъартани хIе­диркьехIе, наб хIу бахъ дебали ви­га­хъулри, хIечил декIаррикес дигули ахIенра.
Муруй аргъиб илала гъайла мягIна ва буриб:
— ХIебиалли, нуша лерилра хIела бегIтачи хIердиэс аркьехIе, иш юрт дила бегIтас балтехIе.
ИлхIели хьунул, хамриубли, бусягIят биштIати бегIбарили азбарлизи дура­ру­хъун. Илис гьанбикилри мурул гIер­гъи­виркур ва сари чаррирура или. Аз­барлизив Рамисли дудешлизи хьар­ба­иб:
— Дудеш, нуша мурт чардирутира?
— Иш юрт хIела хала дудешли хала нешлис барибси саби. Нуни, хIела неш­лисра юрт барибхIели, чардиэс дирехIе.
— Нура узира?
— ХIушакIун нуни гьадяхъили ахIен­ра. Иша гьар бархIи дашес дирудая. ХIу гьанна халакаилри, нешличи хIерикIен.
— Гьанна хIу хала дудешличира хала нешличира хIерикIуду?
— ГIе, бархьли викIулри.
Рамис дебали разивиуб ва дуцIли вакIили дудеш кIапIуциб.
— Баркалла, — иб илини ва нешлис гIелавад дураухъун.
— Хъуммартид, Рамис, хъали барес ахIен бекIлибиубси, лебси хIербарес саби.
Амма, хIябал бархIи дикибхIели, Ра­мисхъали чарбиуб. Илала нешли дудешлизи иб:
— Наб хIура вигулри, хIела бегIтира дила кьяйдали дигахъис, чевверхи.
Камси замана дикибхIели, илала хала дудешра хала нешра чарбариб. Ра­мис дебали разилири. Бетаурси анцI­букь илис дарсли уббухъун, гIур, сунела бегIтира бухънабаибхIели, жагали хIер­биру.