Дерхъаб гIямрура хIу­ш­а­ра

Дирихьмазирад азад­ду­хъун­ти сир­хIя­ла дубурти ур­га-ургади дигиличил хIер­ди­рули вирус, ну хIерируси дила юрт­ла улкьайларадра гьаргаларадра. Гьар­хIе­ли, мякьлабван чебиуси мургьи-арцла устнала шила къалипли ясирурцу­лира увулхъас. Ванати бурхIнала цализив гьаргала кайили, сагадан гIяр­бу­кIан­тала шиличиб хIер тIашиули левли, те­лефон зянкъбухъун. Касира нушала иш­хIелла гIямрула «шайтIа кьачIа» някъ­лизи.

— Хъулив левалрив? Лявкьулра хIечи, —аргъахъиб сунела мурад Кьурба Рабада урши ГIялисултIай, урибси пагьливай, гIергъити авцIали дус калмыкияла ветаурси, амма шантачил мурталра гIяхIра вайра буртIуси багьадурли.
— ВакIи. Дила пикруми къябаири кьадин, — ира.
— Селичила сарри илди?
— Кубачила багьадуртачила, ВатIан багьандан бургъули калунтачила…, —викIулра.
— ХIела анкъила кадиили илдира гьан­­биркахъехIе, набчил гIярмияла къя­­яназиб калунтира. ГIе, илдачи гьав­ва­кIес… Диур… ХIечир дила пикруми гьарг­дирисра, — ГIялисултIай телефон къайкаиб.
ВахъхIиагарли дакIуухъунси ГIяли­сул­тIай яхши-хушлис гIергъи иб:
— Нуни гьалабра, гьачамцун ахIи гьан­бикахъибсири, Кубачиб набчил гIяр­мияла къяяназиб калунти узбили бетауртала кьукья лебси саби или. Ишди бурхI­на­зир цаладикес кьасбарилрану, набчил иш яргализивалра вашигу.
— ХIядурлира! — ира ва валкьаурра.
Савли сягIят вецIал диркухIели, мина­ла бегIти бикIуливан, хунжира далкьаахъурли архIя бехIбихьира. ГIяп­ра­хъу диухIели, гьунила дубларти галгубачицун ахIенну, вацIала бетуцуначира хIерикIухIели, дирхаирая, галгубачир хIебла лишанти гIячихълири. Ва­цIур­бала цацадехIти мер-муса ши­ниш­дешли далгахъири. Гъа­гултала лишанти агарси закибси берхIи гьачамичиб-гьачам ванабикIулри. Илала ванадеш гьатIира имцIабиуб мургьи-арцла устни хIербируси шилизи духIнаахъибхIели. Амма художественный комбинатлис тIаш­датурти, авал-шел дерхI­ла юр­танала уди шайчибси гьунчи­рад шал­гIер­дулхъухIели, чурхрикад бу­­гIяр­деш бургъесбииб. ХIебиэс бирару, гьан­на хIябцIали дусра-сера комбинатлизив узуси адам левли хIейалли. Итмадан ну­ни улкала ва республикала хала хIя­ким­тас ишди дугьби дурира: «ЦIах­­хIе­бил­зулив хIушаб дунъяличибра маш­­гьур­ли бируси мургьи-арцла устна­ла комбинат ми­цIирдеш агарсиличи шур­бухъахъес!»
Кубачила шила уди шайчибси халали ахIенси шарала дублаб нушачи хIерли уббухъун бургази хIяндеш хьурадиубти, багьадуртиван къимбизурти, хIябал дубурлан.
— ЦархIилти узби чинаба? — илдази суалухъун ГIялисултIан.
— Шадлихъла анкъилаб теб. Къа­ла­ба­­майкIуд гьархIеливан, — масхурта угьес вехIихьиб ХIясан. ГIур набчи ласванвяхъили, тамашала хIерличил чедивяхъира.
— Гьа, валусири, валуси! Набигуллагь би­кIар хIед. Кубачилантала байрамличив къаршиикибсири, — ХIусен би­кIу­си­ни кIапIуцира.
— ХIушани кьабулхIеркьасли аркьясра ну акIубси юртлизи,— ира.
—ХIясан, нушала Набигуллагь гIяхIял ахIен, хIушала шан сай! — ахъли иб кIи­ибил Шагьри ХIусенни
Ашкарбиуб, кIиибил ХIусен худуцIлан виъни. Илра ГIялисултIанхъалачил ВатIа гьалабси чебла ихъули, гьарахъси Сибирьла мер-мусаличив калунсири.
—ГIе, гIе, марлирагу, хIу Изабакаровхъала юртлизив акIубсири. ХIела гIяхIял Расул бусягIят шилизив агара, — или ХIясанни телефон бузесаиб.
— Расул! Ва, Расул! ХIела гIяхIял, хIе­ла узи нушачи вакIили лев. Ма, — или­чил гъайухъен викIули набзи телефон гиб.
— Ну шилизив агархIели селичи ва­кIиб­сири Кубачи, дила халал узи?! — ви­кIу­си Расулличил уркIи гьаргли, ихтилатухъунра…
ДахъхIиагарли нуша, гьарахълаб машина батурли, хьурали дашули, хIекьли балгахъунси кьумурличир сарли урду­хъун­­ра.
Халаси ахIенси диркьбикличибси кьу­мур-алав духъяна ва дабза духьбачи кадиахъира нушачи хIерси авидли. ВахъхIи валуси ХIяжикьурбай замана-заманаличиб кIапIурцули, сен сайри дила халал узи или хIисаб-суалти тамандирахъули ахIенри. Илис баркалла балахъули, цархIилтала суалтасра жавабти лугули, гIяхIцадхIи калунра. Ахирра чидиллирил ахъли иб: «Гьанна диур. Ихтилатуни кьацI-шинничи шурдухъес замана баили саби!». Илала пикриличил кьабулбикиб цалабикибти.
— Нушала тямадали виркIехIе нушазивад гIямрула халалгъуна Набигуллагь! — иб худуцIлан ХIусенни.
— ХIурматла узи-урши, баркалла набчи бирхьуси игьдибарлис. Амма тямадали нуни лайикьли чейулра ГIялисултIан. ХIуша-ургав ну гIяхIял сайра. Бархьли бурасли, хIушала хIял-тIабигIятра узидешра чилийчилра илини ункъли дала, — ибси дила пикриличил кьабулбикиб хIяна бургачилти багьадурти.
— ХIурматла дила узби, ишбархIила шадлихъличи цаладикибти ца полкланти верхIел сарра. Гьаланачи дигахъира хIуша лебтанилра заманалис гьалаб итил дунъяличи арбякьунти нушачил гIярмияла къяяназибра, бузерила урдабачибра, шадлихъуначибра калунти гьанбикахъили, илдала хIурматлис тIаш­дизурли. Нуша иша цаладикибтасцун­ра ахIи, акIубти шимала шантасра, баркьибтасра, баркьибтала баркьибтасра арадешра гIяхIдешунира диаб. Илдала цалилра пашмандеш мадагьаб! —ГIя­ли­султIа илди дугьби цалабикибти лебтанилра «Дерхъабличил!» че­ди­цIа­хъиб.
Дуб-дубли гьарахъти, амма хъум­хIер­тути 1974 ибил дуслизиб ВатIа гьалабси чебла ахъахъес жибарибтачил ва илдачил гьунибаънила разидеш бутIес бакIибтачил тяниширес вехIихьира.
Чумал дус гьалав ну тянишиубсири ХIяжикьурбан ХIяжихIясановличил. Ур­гарти гIямрула илини сунечи кьацI-шин­на виахъес арукес кьасбарили левли, вахъхIи валуси ва мургьи-арцла устнала шилан ветаурси дугIахъарланни ибсири:
— Някьиш лукIнила шайчив иличи айкеси уста ишди бурхIназив гIярбу­кIан­ти-ургав камли ахIи къаршихIер­кур. Рахли хIед сен-биалра хIяжат­би­калли, иличи ахIенси дугьамалзадра.
Марлирагу, дугIахъарлан вархьли ви­кIули увухъун. Кубачилантала бурибси кIялгIялис гьарахъли ахIенси илала юртла ца гIямзила ацIибхIели багьеслири, ХIяжикьурбан гьарли-марси уста виъни. Иличи че, хьунул Ха­дижат гIяхIяйс хурег балкьаахъес алаврухъунхIели, илини тамашала устадеш чедаахъиб.
—ХIу гIяйибта маркьудра гIяхIял, ди­ла мурул гIярмияла къяяназив поварла къул­лукъуни дузахъули калунси сай. Иш мерличив дила марси кумекчи сай, — или Хадижат итил хъули аррякьунсири…
Хъа вегIли камси заманала бухIнаб хIекьли тIягIямла шашликунала кьям гьалабихьибсири итхIели. Илди гьанби­ку­назив левли, ХIяжикьурбанни бер­цIиб­си бялихъла бутIа гьабуциб ва сунени балкьаахъурси биъни аргъахъиб. Набгъуна бялихъла бутIа бедибси худуцIлан гьачам-кIина иличи кьацIики викIар:
— Нушала повар гIярмияла къяяназивван серхурли вирар гьарил гьунибаъниличивра. Баркалла биаб сунес. Набигуллагь, хIуни ну илцад валули хIейиши викIулра. ХIечил районнизир дурадуркIути далдуцуначив гьачамцун ахIи къаршиикира. ХIела хъули вакIира. Гьаниркуд нушала шилизибадти дявила бутIакьянчибачил гьунибаъни дурабуркIухIели вакIилира. ХIу масхурта угьусири дявила бутIакьянчи Алжанбегличил…
— Гьайгьайрагу ит гьунибаъни хъум­хIертурли левалра. Михъири ор­ден­танира медальтанира би­цIа­хъиб­си 80 дусла багьадурли уталичир делхъ да­риб­тири… ХIусен, илини гIямрула ги къяб­бердайчи, гьалжанала агьлулизив калаб сайну, хатIахIеркасли, шел дус­цад­хIи Чедибдешла бархIи шантас сунела харжаначил шадлихъ дура­бур­кIу­сири. АхIенрив?
— Сабри. Дила хьуна дудеш вирусири гIяпабаркь Алжанбег, — викIули левли, дила къакъла гIеларад далайла тIама чехиб. Ахъ-ахъси гIярбукIай нуша жагьхIели гьар мераначир дучIули калунти далуйтала хазна гьаргбирули ветархиб. Дирхаирая, илини пергер тIамаличил дучIути хIябкубтани дилацун ахIенну, мякьлабталара чархкад жагьдешла дусмала «хIяйт-хIуйт» чедидерхахъур. Набра хабарагарли иличил далайлизи ахъес хIяздухъи увухъунра. Дила пикри ГIялисултIай аргъиб биэс, илини далайла байрахъ сунези касиб. Илала пергер тIамали нуша-алавти муза-къада черсаргъахъиб диэс, илданира кьумур-алавти багьадуртанира далай гIеббуциб. ХIебуцес бирару, эгер дагла пагьливай, ишхIелла мицIираг адилкьанни, нушала хIяндеш хъумкартахъурли, исбагьибагIир умцIути дусмази ардукира диахIелли. Илини гьандикахъибти Мунги ГIяхIмадла хIяб­куб­та­зи­бадси ца иш:
…ПяхIли буаб иш дунъя,
Кепеклизи агара,
Цала вецIал хIяка лер,
Цала цалра агара.
— ХудуцIлан ХIусенни буриб хIура жагь­хIелла дусмазив далай-делхъ­чи­ба­ла ургав вирусири или. Башахъенгу, На­­бигуллагь, хIунира ца далай, — дугьави­зур ХIясан.
— Далай белчIес хIейрусра. Масхара яра гIямрулизиб биуб­си тамашала анцI­букьуначила хабурти дурес асубирар, — паргъатварира мя­кьлавси нуни.
(Хьарахъуд бирар)