Се заманалра лертири ва…

Инсаниятла тарихлизир жура-журала чейхъути излуми- вирусуни мурталра дирутири ва дунъяла гIялимти илдачи къаршиси дарман баргес умцIутири. Чейхъути излумала хасдеш саби – илди мер-муса, замана, температура хIясибли, мицIирси клеткализир дарсдикIни (мутация). ДекIар-декIарти дусмазир дунъяличир тIинтIдиубти чейхъути: чахьала, вабаъла, кьявгавла, аринжла, гриппла ва дахъал цархIилтира излумани бахъал адамти агарбарибтири. ИмцIатачи къаршили гIя­лимтани ва тухтурти-вирусологунани вак­­цинаби пикридирули, излуми агар­да­рес халаси хIяракат бирусигу. Ну­ша­ла улкала тухтурти-гIялимти биал­ли, излумачи къаршити дармунти пик­ри­дирнила шайчиб мурталра цаиб­ти къяяназиб бирутири ва лебил дунъя­личибти зягIиптас кумек гIеб­би­ахъу­си­ри.

Ишар гьандуршис прививкала кумекличил сагъдарибти излумачила: дулекI бемднила изала (гепатит А), кьакла чейхъуси изала (дифтерия), хъехI­­ла чейхъуси изала (коклюш), хIун­тIена дакIрила изала (краснуха), аринжла изала (корь), лихIила мякь бемд­нила изала (свинка), нервабала изала (полиомиелит), чахьала изала (оспа) ва цар­хIилтира. Илди излумани кьаркьайчи сегъуна кахси асарбирусил ишаб гьан­хIебушахIелра хIушанира балули дур­гудая. Илала дурабадра гьар дус грип­пличи къаршити прививкабира диру­ли сари.
ИшбархIила замана адамтас бегI­ла­ра халаси урехи лебти чейхъути излумази халдирули сари: туберкулез, ВИЧ/СПИД, гепатит С, вабаъ, дуцIар-ру­жерила изала (малярия), хургьри демднила изала (пневмония), Эбола, менингитла ва гриппла жураби. Илдачи че бусягIятла манзил экологияличи ва берк-бержла продуктуначи гIягIниси тяхIярла хIеруди хIебузахъни багьандан, чейхъути хIедиалра, кьаркьа иммунитет гIяшбирахъули уркIила-тумала ва демдрила излумира имцIадиубли сари.
ГIергъиси дус лебил дунъяличи тIинтI­биубси коронавирусла чейхъуси изай чум адамла жан ардухибал буся­гIят­ла манзил бурес къиянбулхъули саби. СенахIенну илини бегI гьалаб хургь­рачи ва дахъхIила излумачи вайшал асарбарилира адамти бубкIахъули са­би. Илала дурабадра изайзибад сагъбиубтала иммунитетличи халаси асарбарили, тамай сагъбиэс бахъхIи кавлахъули саби. Украина, Франция, Италия ва Америка бебкIибтала лугIи хIясибли, дунъяличиб цаибти мераначиб саби.
Гьанна нушала улкала гIялимтани коронавирусличи къаршити чумал вакцина пикридарили сари: «Спутник V», «ЭпиВакКорона», «КовиВак» ва «Спутник Лайт». Илди лерилра «Россздравнадзорли» мардарили, кьабулдарибти сари. БусягIятла замана лебил Россиялизибти адамтас «Спутник V» ва «СовиВакКорона» вакцинаби матъал дирути саби. Дахъалгъунти дурала улкнанира Россияла вакцинаби тIалабдарили сари, илдас биалли ца вакцина 860 къурушлис кабилзуси саби.
Дурала улкнала: Америкала «Файзер» ва Австрияла «Астразенека» дураибти вакцинабачил цугдуцалли, нушала вакцинабани кьаркьайчи вайлашал асарбирнила анцIбукь хIебиуб. Дурала­ улкала вакцинабала гIергъи биалли, беб­кIала анцIбукьунира дархли диубли, илдачи къаршидеш дарибти 20-цад улка адикили сари. СенахIенну илдала вайси асар саблин дакIубулхъули тумазиб хIила берта (тромбоз) бетарахъухIели. РФ-ла медициналашал хIеруди бируси хасси кабизла руководитель Анна Самойловани бурни хIясибли, «Спутник V» вакцина барили гIергъи, адам вебкIибси цалра анцIбукь хIебиуб. Нушала вакцинали дунъяличиб бегIлара ахъси даража чебиахъули саби.
Гьанналаур вакцинаби тIалаб­да­риб­ти улкнала дурарад, бусягIятра Россияла вакцинаби асили сари: Германияли, Баварияли, Словакияли, Сан-Мариноли, Индияли ва цархIилтира улкнани. Казахстанничил ва Белоруссияличил Россияли бигьунси вягIда хIясибли, вакцинаби цахIнар дурайэс кьасбарили саби. «Спутник V» вакциналис дурала улкназиб «Спутник жизни» ибси у бедили саби.
Роспотребнадзорла бекI Анна Попо­вани бурни хIясибли, дунъяла гьарил ла­бораторияла хIянчи «Евросоюзли» къел­гIеб­бикуси саби ва илала низам-кьяй­даличи далдикибти диэс гIягIнити сари.
Нушала газетала бяхIяназиб гьалабра буриливан, Россиялизир вакцинаби дируси хIяракат январь базличибад бехIбихьибси саби. Гьарил дигусини сунела ва гъамтала арадеш мяхIкамбарес багьандан, коронавирусла чейхъуси изайчи къаршили прививка бирули саби. Илкьяйда прививка барибти-ургаб хьарбауд дураберкIили, вакциналичила чула пикри бурахъес тиладибарира.

ПатIимат Казиева, «Замана» газетала журналист: «Дила гъамтани ва бегIтанира бархли «Спутник V» вакцинала прививка барибси саби. Нунира барахъира, сенкIун медицинализиб бузути нушала гIялимти дунъяличиб гьаларти къяяназиб сабхIели ва нушала улкала медициналичи рирхухIели. Барили гIергъи кьаркьала хIялагаркабиубли, температура ахъбиуб, кIел бархIила гIергъи, гьар секIал ункъдиуб».

ПатIимат ГIялиева, «Замана» газетала корректор: «Ну прививкализирад урух­хIериубра ва барниличи пашманриубли ахIенра. СенахIенну зягIипти че­баили, ил­дала мерличир риэс хIей­гухIели. ГIер­гъи­ла бархIи циил­а кьар­кьа температура леб­ри ва някъ изахъулри, гIур сагъбиуб».

Шамил МяхIяммадов, ННТ-ла хIянчизар: «Ну коронавирусла изай зягIипикили, вахъхIи больницализив калунсири. Дила хIулбани чебаира сецадла язихълирил зягIипти адамти. Ну жагьил адам виаслира, дебали урухиубра. Нуни чедаира больницализирад дурайсути жаназаби, гьаннара хIулбала гьаларад урадилзули ахIен… Гьарли-марли бебкIала изайзивад хIилхIи верцес кьадарбиуб. Вирусла кахдеш чIямбарили гIергъи, гIурра зягIипхIейкес багьандан, прививка барахъира».

Хасайбат Меджидова, «Дагестанская правда» газетала журналист: «Прививка барни – бегIлара бархьсилизи халбирулра. ИшбархIилагъуна эпидемиологиялашал урехиласи манзил, вирусличи къаршити, кадизахъурти дармунти агни, хIейгеси биалра, ил – хIекьдеш саби. Ил багьандан вегIлис ва гъамтас урехи хIебиахъес багьандан, нуни прививка барахъира, циила температура ахъбиуб, цархIил селра барсдеш хIебиуб».

МяхIяммад ГIябдуряхI­ма­нов, тухтур, исламла медицина пайдалабируси дяхънуша: «Ну зягIипикили хьалли, ахтардибарили гIергъи, антителаби агарли урдухъун. Ну даим адамти сагъбирули, илдас кумекбирули узни багьандан, илдира вегIра мяхIкамбарес багьандан прививка барахъес кьасбарира, гIурра зягIипхIейкес багьандан. Барили гIергъи я кьаркьа температура ахъхIебиуб, я селра изуси агара».
Дила пикрили, вакцина барахъес яра хIебарахъес, ил гьарил адамла ихтияр саби. Амма бусягIятла манзил кабизахъурси, якьинси дарман агни ва ил изала гьарил мицIирси клеткализиб мер-муса хIясибли барсбикIни — мар саби. Илкьяйдали, зягIипикибси адам бебкIала кьялшубази викес вирни, хаслира дахъхIила излуми лерси – ил уббяхъес хIейруси хIекьдешра саби.