Балга-дугIя дарххIели

Гьанналис 30 дус гьалар Аф­га­нис­тан­низирад ну­ша­ла­ 40 – эсил гIяр­мияла гIяс­кур­ти генерал Громовла бекI­деш­лиур ду­раиб­тири. Алхунтала лугIи, баянти хIя­сибли, 15 азирличи абикиб, къел-хIерзи агарли беткахъибти ва чу­лахъли калунтира ба­­хъал биуб. УрхIла ва­тIан багьандан жан кьур­­бандарибти сол­датунала бегIтала мурталра хIян­савдахъути дяхъурби дей­гIунси левара? ХIяжатсирив илди дявтазир ну­шала улкали бу­тIа­кьяндеш дарес ибси суайс жаваб баргес гьаннара къиян­бул­хъули саби.

МяхIяммад ИсмягIилов Ахъу­­­шала районна ХIям­ши­ма­ла­­ шилизив акIубси сай. Воен­ный ветаэс виш­тIа­хIейчивад хьу­­­ли­кIу­сири. Унра дурхIначил хIяз­­та вир­кьу­хIе­ли, мурталра иличи урца ярагъ диршутири ва «МяхIяммад военный сай» или, цархIилтани их­тияр барили, буй­рухъи­кIахъусири. Гьанна илди къар­ши­би­киб­­хIели, ну­ша­ни сай­ри хIу военный ве­та­­ахъур­си или масхуртани бугьули бирар. Мар­­­лира, школа таманаили гIер­гъи, Львовлизибси дявила-по­ли­ти­кала учи­ли­ще­ли­зи керхурли хIунтIена дип­ломличил таманба­риб. Ила­ла гIергъи Туркистанна дявила округлизи вархьибси­ри ротала замполитла хIянчиличи. Чумал рапорт дел­кIунтири Аф­ганистан­низи вархьахъес. ХIера, вархьиб…
Афганистан… бахъ жагали зайра би­кIу­лигу, амма иларти кахти дявтазир сецад адамтала кьис­матуни дячуна, дурхIни цIу­ръа­бариба, хьунри гамъабариба.
Афганистаннизиб къуллукъбируси манзил, старший лейтенант МяхIяммад полкла пропагандист сайлин, илини агитотрядла колонналис бекI­дешдирутири. Илав гъабзадешличил декIарулхъусири. Шимази ва диштIати кишлакунази бухIнабулхъули, иргъахънила хIянчи бирули, илабти даршути гIямруличи жибирутири, кинофильмаби чедиахъутири. Илаб къуллукъбируси манзил­личила дявила корреспондент полковник Вячеслав Ворон­ков­ли белкIунси халаси очерк хъу­либси архивлизиб леб. Илини илар кадикибти анцI­букьуначила, душмантала кьукьнани дурадуркIути хIил­ла­бачила, алхунти солдатуна­чила, цIуръабачила дахъал ма­териалти дураиб. Иш гьакI­лисра илини агитотряд бухI­на­бу­хъунси кишлаклизиб бетаурси дявиличила белкIи сай.
Илдала колоннала начальник Мя­хIям­­мад ИсмягIиловла жи: «Нуша хIу­ша­чи даршудешличил дакIибтира…», ибси мер­ла адамтани бирхаудиличил кьабулбариб.
Концерт бехIбихьибси манзил дозорличибтани багьахъур душманти гъамбикIниличила ва ярагъ хIядурдариб. Кабикиб цIакьси дяви, кIел сягIятличиб имцIали бухъянбитIунси. Илдас кишлаклизибти дурхIнанира кумекбариб ва душманти дугIаиб. Биуб дяхъи-хъаслизи би­кибтира. Дявила гав тIинтIдиубли гIер­гъи, шила бухънабани, бургъантала ургав Мя­хIяммад варгиб ва халаси баркалла балахъули дахъал балга-дугIя дариб. Илдигъунти урехила анцIбукьуни дахъалри итхIели. МяхIяммад Ис­мягIиловла агитотряд бегIлара дявти ибкьти мераначи бурхьусири. Илдас афганланти «шурави» (урусуни) бикIутири, душмантани гьарил кавшибси солдатлис арц лугутири, офицертала бургас диалли — гьатIира дахъал. МяхIяммад биалли офицер сайри, илала отряд буцес халаси къайгъи лебсири, гьарил шайчибад урехи хIерлири.
Цагьачамра Кандагарла мякьлабси биштIаси шилизи яргаличилси архIя дураберкIиб агитотрядли. Ба­ра шилизи бухIнабухънилис, илди ярагълабиубти афганлантани душмантази халбарили алавбуциб ва, някъбира ахъдуцахъили, кабушес алавбухъун. Мя­хIям­мад ИсмягIилов мурталраван паргъатли, аргъесли гъайикIес вехIихьиб: «Нуша хIушачи даршудеш хи­ли сарра дакIибти, нушани…». Илала гъай къябаили кьу­кьяла гьавкьяна чула мезли илдачи серил или дугьай­зур. МяхIяммад даимиуб: «Нуша хIушаб кумекбарес сарра дакIибти, таржоман (афган мезли — юлдаш), ну­ра хIушагъуна бусурман сайра…». Иличи бирхауди агар­ли хIерикIули, алавтази буйрухъикIуси афганлан аъ­вяхъиб. «Гьари, кабизахъа!», — викIар ил къалабали. МяхIяммадли, саркъахъили, ахъдуцили някъбира, «Фа­тихIя», гIур Кулгьура делчIун. Алавти шипIбяргIиб, ярагъ гIяшдуциб. Гьайгьайрагу, гIярабла гIилму дел­чIун­си, исламла дин чекайзурли бузахъули, дахъал дус­мазив шила маллали вируси хала дудеш ГIяппасла ГIяб­дуллагьла дурсри илини хъумхIерти. Илкьяйда, или­чи бирхаурли, берцибтири ил ва илала отряд. КIел дусла духIнар дахъал илдигъунти анцIбукьуни ка­ди­киб­тири. Амма илдачила рахлира бурес хIейгахъу Мя­хIям­мадлис, масхаралисван «Нушани кишлакуназир концертуни ва Чапаев­ли­чила кинофильмаби чедиахъутири…», или гъай къантIдиру.
Дубуртазив халаваибси илис чуйнара гьанбикиб бурги сунела ахIерси дубуртани алавбуцибси ХIям­ши­мала ши ва нешла бизиси кьацI. Дус Афганистанни­зиб беркIили гIергъи, отпусклис вакIибхIели сабри хъулибтани багьурси ил дявтазив виъниличила. Отпуск та­манбиубли ила чарулхъухIелира нешли Аллагьличи аманат варили гьунивватурсири: «МяхIяммад, Аллагьли вихIябину, хIела къуллукъ таманбарили мицIир­ли ча­рухъен».
Гьайгьай, нешла, хIерели хIянчилизи арархили, дугели кертIути биса чилилра чехIедии. Дила МяхIяммад урехила мерличив ахIен или, сунени сари ва цархIилти паргъатбирусири. Дявтазиб урехиагарси мер чинаб-биалра лебсиван. Дудеш Наримайра иличи халаси пахрубири. Илини сарри илизир ВатIайчи диги адикьурти, дахъал дусмазив школала военрук сайливан. Чула уршила юлдаш, булхъран урши Афганистаннизивад чарухъунхIели, духили гьунгелтира, мекъличи кьяйда хIядурбиубли, Балхъарлизи бякьунтири, илдачил разидеш бутIес.
Мурталрара, Афганистаннизир деркIибти кIел дусла духIнарра, сунечил дарх нешла дигили дицIибти шалати хIулбира балга-дугIяра сарри. Ил багьандан урги ил ЧевяхIсинира вихIябси декIти дявила анцIбукьунала манзиллизивра, ва ара-сагъли хъули чарухъунси.
Афганистаннизир илис дявила чумал шабагъат дедиб, илдала ургаб — гъаб­задеш чедаахънилис «ХIунтIена Зу­ба­рила» орденра.
Командованиела гIергъиси буйрухъ хIя­сиб­ли, МяхIяммад Нариманович Се­верный Кавказла дявила округлизи вар­хьибсири. Гроз­ныйлизивра калун. 1989 ибил дуслизир Чехославакиялизир полкла командирла заместительла къуллукъуни дузахъи.
Генштаблизибси Москвала дявила-политикала Ака­­демия хIунтIена дипломличил таманбарили, подпол­ков­никла звание касиб. Дявила ва политикала отличник сай.
Президентла гьалабси пачалихъла ва муниципалитетла Академияра хIунтIена дипломличил белчIун.
Гьанна, полковникла уличи айкили, Москвализив хIерирули сай. Пергер хъалибарг абикьур. Хьунул Жамиля социальный бяхIчибизла къуллукъличир рузули сари. Халал урши Наримай, дудешла гьуни буцили, Суворовское училище «шула» кьиматуначил таманбариб, кIиибил урши Мурад юрист сай, рурси Амина мединститутла кIиибил курсла студентка сари. МяхIяммадли бара гьалабван халал уршилис мекъ бариб.
Пикриухъалли, адамла гIямру тамашала секIал сари. Илди дуркIнила тяхIярра гьарилла декIарбулхъан. Вири МяхIяммад Наримановичра паргъатси хIянчира чеббикIили хIеркайэс, амма, гьарли-марси дубурлан, адаб-хIяяла гъабза сайливан, илини гьаннара Москвала областьла дявила округлизир жавабла къуллукъуни дузахъули сари. ХIянчилизив чеветаибси, тIалабкарси илис барх бузутани ва юлдашунани ахъси кьимат кабалтули саби.
Дай уркIиларад касибти ванати дугьбачил, ахIерси дила узи МяхIяммад, мубаракирулри нушала гIяскурти Афганистаннизирад дураънила ва ВатIан балтахъанна байрумтачил. ХIед дулгулра ара-сагъти гIямру, хIела дурхIнани разивирули, талихIчевли хIеркайаби. Уршила сагали дуцибти хъали-цIа баракатла диаб. Мурталраван, ЧевяхIсини вихIяби. Дерхъабая!