Урусуначил кьисмат цабарибси

Сагал Дусла байрамлис дила пикри лебсири цагьатIи юлдаш мубаракварес. Ил юлдашла узи­кьар Магьди Магьдиевра нура ян­варьла цаличир аркьутири иличи ва сунела хъулив мубаракирусири ил 70 дус виънила юбилейличил. Гьай­гьай­­ра, Сагал Дусли­чилра вархли. Бет­хIеур: Къаякентла районна Гергала ши­лизив хIери­руси дудеш бускран неш дибгашан Магьди Магьдиев набчи Мя­­хIячкъалализи вакIиб. Нуша сунечи ар­кьуси юбиляр биалли Сагал Дусла бай­рам­лис сунела хъалибаргличи Кис­ло­водск­лизи арякьи увухъун.

Байрамлис нуша сунечи аркьуси юлдаш дила тухум МяхIяммад БяхIмудович Арсланов сайри.
ГIе, хъалибаргличи: хьунуйчи, рурсиличи, рурсила рурсиличи ва хъубеш нешличи арякьири ил. ГIе, пергер хьунул адам сари илала хъубеш неш – ЧебяхIси ВатIа дявила бутIакьянчи, СМЕРШ-ла рургъан Галич Фелицата Михайловна. СМЕРШ ибси «шпионтас бебкIа» ибси саби. Чумра душман агарбарибти саби лейтенант Фелицата Галичли жагьил замана, дигIянати ва гьаргти.
Узи МяхIяммадра нура чумал дус гьалар юлдашличи шадибгьуни барес дя­кьун­хIели, МяхIяч­къа­лализи рур­силичира гуявличира гIяхIладли ракIибси ил МяхIяммадла квартирализир нушаб къарширикибсири. Илала михъирличиб цархIилти хIурматла лишанти-ургаб «Дявила сархибдешуни багьандан» медальра лямцIбикIули ухулри. Агь, ит дуги нушани урус мезли делчIунти далуйти! Советский Союзла заманала лерилра гIяхIтигъунти далуйти делчIунтири нушани ца дугили. Революциялис ва граждан дургъбас, ЧебяхIси ВатIа дявилис, комсомоллис ва партиялис багъишладарибти, дигайла далуйтира.
Нушала юлдаш ва тухум МяхIяммад Арслановла хъубеш неш Фелицата Михайловнара нушачил рарх да­лай­ри­кIусири. Арбякьунси даршдусла 80 ибти дусмири итди. ИтхIелира жагьли лералри 1922 ибил дуслизир акIубси Мя­хIям­мадла хъубеш неш. 97 дус риубси сари ил ишдусла февральла верхI­ли­чир. ХIеррирули сари рурсила рурсиличил Кисловодсклизир сунела квартирализир. ХIера, байрумтас ила арякьи уилри ну­шала МяхIяммадра.
Чедибра буриливан, МяхIяммад Арс­­ланов дила тухум ва юлдаш сай. Ди­ла­­ неш Арслановхъала жинсла рирусири.
Арбякьунси даршдусла 30 ибти дусмазиб нушала шилизиб лебти хужаимти Арслановхъали, мас-мулкра керасили, кулакунази халбарили, Дагъистайзибад дугIаибтири. 1956 ибил дусличи бикайчи, 20 дусцада илди Къиргъизиялизиб калунти саби.
Жинсла халаси Ражаб Арсланов «наб итаб, Къиргъизиялизиб, ахIи бамсри ахъес бикибси ахIенри» викIу­си­ри, би­кIар. ХIе­биал­ли, сен гьатIи тIашб­и­загарли хIянчили виркьули дав­ла-мас учибяхъибси адам кулаклизи халирусири? ИлкIун гIяхIси адам уили сай. Нушаб гьаннара илди­гъун­ти ванза дигути ва ил бузахъес балути адамтигу гIягI­нити.
Р.Арслановла урши БяхIмуд гьарахъси Къиргъизиялизивад ЧебяхIси ВатIа дергълизи арукибси сай. Илини имцIаливан гьанбуршули бири Ржевск шагьар. «Бахъал нушала бургъанти алхунтири илаб»,— викIи ил. Дахъал хIур­мат­ла лишанти сархиб БяхIмуд Арслановлира дявтазир. Илдала лугIилизир кIел «Гъабзадеш багьандан» медаль ва «Дя­­вила сархибдешуни багьандан» би­кIу­си медальра. Ил дявтазив танкаби къирдиран вирусири. ИтхIели «Гъабзадеш багьандан» медаль лугусири, дяхI-дяхI­ли дуравхъи, душма танк заябарибсилис.
МяхIяммадла хабчаб Ирина Ивановнала дудеш Иван Алексеевич Галичли дявтазир сархибти хIурматла лишанти дейгIесра хIейрар. ХIунтIена Зубарила ва Дявила ХIунтIена байрахъла орденти, ЧебяхIси ВатIа дергъла кIел орден, «Гъабзадеш багьандан» ва цархIилти медальти. Илала узикьар Георгий Данилович Ильяшенко летчик вирусири. Японияличилти дявтазир душмантала дявила гамурби кагIяхъни багьандан илис Советский Союзла Игитла у бедибсири. Дявтас гIергъи, 1947 ибил дусличивад вехIихьили, 1987 ибил дусличи бикайчи, вебкIайчи ил Дагъистайзибси Каспийск шагьарлизив хIерирусири.
Уркухъла шилизибад дугIаибти ку­лакунала жинслизирадси сарри Мя­хIям­мадла неш Хадижатра. МяхIям­мад Къиргъизиялизив 1949 ибил дусла цаибси бархIи акIубси сай. Дудеш хIясиб­ли дибгашан, неш хIясибли уркухъан.
Наб гIяхIли гьанбиркур МяхIям­мад­­ла хала дудеш Ражабра, дудеш БяхI­­­мудра. ГIулухъа уршили левай бегI гьалав ну Дербентлизи вякьунхIели, ил­дачи хьуравиубсири. Къиргъизияли­зибад чарбухъунти Арслановхъали хIер­бирули бири Дербентла цIуба къар­къа адилтIуси карьерла мякьлаб. Илдала юртличи чекадаили колхозла тIу­тIила унхърира дирутири. Камси гьа­рахъихIиб – мегьла гьунира. Мя­хIям­мад­ла дудеш БяхIмуд Арсланов тIутIи да­шахъуси колхозлизив ванза бузахъутала бригадала бригадирли узусири.
МяхIяммадла халал узи Арслан дила зилан вирусири. Валаси нуни илдала виштIал узи ХIямидра. ГIяхIли валас бегIлара виштIал илдала узи ГIяб­дул­лабекра. Арсланра ХIямидра жявлил гIям­рулизибад арбякьун, гIяпа­бар­кьабну чула.
Арслановхъайчибри нуни гIямру­ли­зиб бегI гьалаб тамай дучIесдиибти (сухое) чягъирла бицIибси стакан бержибсира. Наб чягъирли бицIибси стакан, гIяпабаркьаб сунелану, МяхIяммадла хала дудеш Ражаб Арслановли гьабуцибсири, «Гьари, дархIа, чебуца, гIяхIти сикIал садину ишти» викIули.
Ну чуйнара гIурра къаршиикибсира ил халибаргличил. Дербентлизи ба­шути дибгашанти имцIаливан Арсла БяхI­мудхъайчира ралкIа Зазахъайчира сабри хьурабирути. ЦархIилти диб­га­шанти хIебири Дербентлизиб хIер­би­рути.
МяхIяммад Дербентлизив школализив учIухIелил азадли мушулбашнила шайчирти тренировкабачи вашусири. 1968 ибил дуслизив гIулухъаби-ургарти абзаначив Дагъиста чемпион ветаурсири, 1969 ибил дуслизив – 68 килограммла битIаклизив – гIулухъабала ургав Россияла чемпион. Ил азадли мушулбашнила шайчив гIулухъабала ургав СССР-ла чемпионра ветаурси сай. Чуйнара чедивикибси сай ил Россияла ва СССР-ла студентунала спартакиадабачивра. 1971 ибил дусличивад вехIихьили МяхIяммад Арсланов СССР-ла спортла мастер сай.
Илини ДГУ-ла историяла факультет таманаибси сай. Дебали къиянни бирусири итди дусмазив ДГУ-ла историяла факультетлизи учIес кархес. Наб гьанбиркур, 1966 ибил дуслизиб ила бучIес кабурхутала конкурс цала мерличи вецIну цара адамличи абикили, ну учIес кавхъунси дурала улкнала мезанала факультетла англияла отделениелизи цала мерличи верхIелхIели.
ИтхIели гьанна кьяйдали бахъал мушлукьябира хIебири. Нуни балути дарганти мушлукьяби ХIяпиз Мусаев ва Мухтар Амирчупанов сабри. Илдала къяяназив вирусири МяхIяммад Арслановра. МяхIяммад Арсланов нушала Дахадаевла районнизивад бегI гьалавси СССР-ла спортла мастер сай.
ГIяхIти кьиматуначил университет таманаибси МяхIяммад ца дус сунела дудешла шилизив историяла учительли узулира калун. Ну илхIели нушала унра Кьялкнила шилизив урус мезла учительли узулри. Нуша имцIали къаршидиркули дирахIери. ГIяхIси учительри МяхIяммад. Сепайда… Илаб илис заманалис спорт бархьбатес чебуркъуб. ГIур ил МяхIячкъалализи чарухъун, илав 17 ибил номерличилси профтехучилищела (бусягIят юртани тIашдалтнила ва дизайнна колледж) физкультурала учительли ва азадли мушулбашнила тренерли узес вехIихьиб.
Бахъал лебти саби илини бяркъурти азадли мушулбашнила шайчиб дунъяла ва Россияла чемпионти ва призерти бетаурти Дагъиста мушлукьяби: Р.Расулов – ярагъладарибти цIакьанала ургарти дунъяла абзанала чемпион, С.ГIяммаев – спортла ветерантала ургарти абзанала дунъяла чемпион; М.Мажидов, С.Мя­хIяммадов, О.ХIяжимурадов, З.Джан­­мурзаев, Г.ШяхIбанов – гIулухъа­ба­ла ургарти Россияла абзанала чемпионт­и.
ЧебяхIси категорияла учитель Мя­хIям­мад Арсланов сай узуси колледжлизив гьаннара узули левал. Ил Россияла багьудила ХIурматла хIянчизарра Россияла спортла ХIурматла хIян­чи­зар­ра сай. Илдала чеди физкультурала ва спортла шайчибси Россияла санигIятла багьудила отличникра сай.
Дебали хIялалси, сегъуналра уктемдеш агарси адам сай МяхIяммад Арсланов. ГIе, илала узикьар Магьди Магьдиевлисра набра дигусири Сагал Дусла байрам иличил ва илала хъалибаргличил барх дураберкIес. Нушани ил 70 дус виъниличилра мубаракирира, гьандиркахъахIери нушала жагьхIелла гIямрура. ГIямрулизибад арбякьунти нушала юлдашунира гьанбуршира нушани ил шадлихъличиб.
Сепайда? БетхIеур. ХIеракIиб Мя­хIям­мадла хъубеш неш Фелицата Михайловна МяхIячкъализи сари акIубси бархIиличибад 97 дус диркуси бархIи. ХIебикиб нушаб цайна гьатIи делчIес дявила игитличил дарх нушала жагьдешла заманала пергер далуйти. Се биру? Илгъуна бурги нушала кьисмат.