Даим гIяхIлачи хIерлира

Нушани хIясиббирули, ишдус Рос­­­сияла регионтазибад, ил­кьяй­­­­­дали дурала улкназибад бу­лан­, туристуни имцIали башес бехI­би­хьи­­ли­ саби. Марлира, нушала рес­публика та­рих­ла, туризмала ва вегIла мер-муса руркъ­ни­­лашал тамай бяркъ­хIебяркъурси улка са­­би.

Гьарил районна, гьарил шила куль­ту­­рала, гIяда­ту­нала, санигIятунала хасси де­­кIардеш леб. Ашкарливан, турис­ту­­нас ил­гъуна урхIмешули ахIенсили бе­таур­ли са­би Лавашала районна Къуппала шили­зив­си писатель, краевед ва мугIяллим ГIиса ГIя­маровла юртлизибси «Къуппала край руркънила, археологияла ва палеон­то­ло­гияла музей» МКУК-ра. ГI.ГIямаров рухI­­ла­шал давлачевси, сунела биштIаси ва­тIай­чи дигили вицIибси, дебали гIяхIси их­ти­латчи сай. Илини дурути тамашала ха­бур­­тачи музейлизи башути адамти хIяй­ран­бирути саби. Музейлизир гIергъити экс­понатуни гьаладихьили сари: 7-личи­рад 400-цад миллион дусми гьалар хIер­диубти мицIирагла; 13-14 азирцад дусмала гIеркъадешличилти археологияла ваяхI; 200-цад дус гьалаб ВатIан руркънила ваяхI.
ДебкIибти мицIирагличила ва духълумачила гIилмула баянти хIясибли, Кавказла дубуртала сирт дакIубухъайчи, лебилра мер «Тетис» океанни буцибсири. Миллионти дусмала бухIнаб, Кавказла дубурти ахъдиубли, океанна шин гIяшдиуб ва ил хIябал урхьуличи бутIибсири – Каспила, Азовла ва ЦIудара. ЛутIилизи укадикибти аммонитуни, бялихъуни, урхьнала вавни, вакъчерти пяспясагуни, декIар-декIарти бухъалаби ва дахъал цархIилтира къаркъубачи шурдухъи, нушачи даили сари. Бархьаначи буралли, гIялимтас гIилмула хIянчи лукIнилизиб гIяхIси хьулчили детарар илди.
2016 ибил дуслизиб Санкт-Петербург­ла, Москвала ГIилмула Академиялизибад, ил­­кьяйдали Россияла цархIилти ре­гион­та­­зибад музейлизи 35 гIилмула хIян­чи­зар ба­кIиб. Илдани музейлизир гьаладихьибти экспонатуначи халаси пикри бяхIчиаиб ва туристунази гьуни чебиахъуси картализи ну­­шала музейра каберхахъур. Гьайгьайрагу, музейлизирти лерилра секIулти ГI.ГIя­ма­ровла 45-50 дусла мекелли халаси хIян­чи саби.
Музейла археологияла отделлизир гачI­ла талхIяна, нушала манзиллис 2-3 азир дус гьалар скифуналагъунти ургибала къизни, къаркъала даршдусла бузерила гIягI­ниахълуми: къаркъала барда ва зубгIя (жерши итан), някъла шинкьан, ризкьи диб­­гIян­дируси гIягI­ни­ахъала, 13 азир дус гьалаб нушала жяв­хIелла хала бегIтани буза­хъуси бац-берхIила календарь-сягIят ва цар­хIилтира.
ВатIан руркънила шайчибси отделлизир 200-300 дус гьалар пайдаладирули калунти гачIла, мегьла, урца тIалхIяна сари гьаладихьибти. Илдазирад цацадехIти нушала хала нешананира пайдаладирутири, мисаллис, бурт бяхъили, кIема бирухIели, кIел тIелила бегI балхъарла халаси гачIла тал­хIя­на, някъла яра кьяшла гьимирти лукIуси чирхла…
Дила пикрили, музейлизи вакIибсини та­машала, мягIлумхIедиубти гIяхIцад се­кIул­ти дургу ва халаси иштяхIличил музейла заведующий, Россияла писательтала Союзла член, ДР-ла культурала хIурматла хIян­чизар, Имам Шамилла ва ГI.Батирайла умачилти гIяхIбаркьла фонданала лауреат ГIиса ГIямаровличил замана буркIу. Буралли, ишдус илала «Къуппа – анкъи дила ахIер­си» бикIуси кIиибил жузра дурабухъи саби, сунезира Къуппала давлачебси тарих, рухIлашалси культура, къуппакунтла дурхъати гIядатуни, очеркуни, макьалаби ва хIурматла адамти кадерхахъурси.
Жуз дураахъес кумекбарибси ДР-ла халкьла Игит М.ИсмягIиловлис ГI.ГIя­ма­ров­ли халаси баркалла балахъули сай.
Край руркънила, археологияла ва палеонтологияла музей туристуни зумали башуси ва тарихла-культурала шайчиб тамашала мерли бетаъниличи туризмала шайчирти агентствобани ва вегIла машинаби лертани пикри бяхIчиаили дигулра. Сагати багьудлумачи гьуцIбикIути адамти нушала музейлизи кьабулбарес разилира.