Дагъиста халкьанала цадешла БархIи

Гьалмагъдеш… Мурталра халкьани-ургарти гьалмагъдешли къиянти замунтазиб миллатуни дерцахъес кумекбирусири, бусягIятра халкьла гIямрулизиб юлдашдешли лайикьси мер бурцули саби. Гьалмагъдеш арагIебли миллатунала бархбасуни чIумадируси халаси цIакь саби. Нушала республикализир декIар-декIарти мезаначилти, гIядатуначилти, культураличилти миллатуни уржили хIердирнили илис гIячихъли бикьридеш дирули сари. Буралли, Дагъистан дунъяличибра бурибси цадешла ва гьалмагъдешла дебаси къала саби.

Гьайгьайрагу, нушала тарихлизир гIяхIцад вайти анцIбукьуни кадикиб: душманти бухIнаберхни, чейхъути излуми тIинтIдиъни, гаши… Амма, гьачамалра нушала халкь цаличи ца къаршили ­кабизурти ахIенри, ургIебли, цабиубли лерилра балагьуни дяхIярутири.
Сентябрьла 15 Дагъиста халкьла цадешла БархIи сабливан кабизахъурси саби. Нушала республикалис ил тарихлашал дебали мягIничебси байрам саби. Дагъистайзир дурхъати, жяв замунтачирадал кадизурти халкьла гьалмагъдешла, цабиубдешла, гIяхIти унрадешла, хIурмат-кьиматла лишанни бетаурли саби ил. Бархьаначи буралли, чIянкIли уржибдешлизиб саби нушала цIакьра.
Дагъистан давлачебси культурачилси ва тарихличилси дахъал миллатунар республика саби. Дагъистайс къиянти Дунъяла Цаибил ва КIиибил дургъбала, Октябрьла революцияла дусмазир халкьли чула балгундеш, гIяхIгъабзадеш ва игитдеш чедаахъибтири. 1999 ибил дуслизиб республикализи къачагъунала кьукьни духIнадерхурхIелира, дубурланти цабиубли чIумаси бяхъ чегахъибсири ва илди тIутIу-кьякьядарибтири.
Чябхъинтани гIяхIцад дагъистанлантала жагати гIямру къябаибтири. Амма, дагъистанлантала узидешли, дургъбала кьяркьти балагьуни чекасиб ва ВатIа хъархIерагардешра халкьла даршудешра датахъур. Дубуртазиб акIубти минала адамти даршдусмазир кадизахъурти дурхъати гIядатуни дузахъули мурталра уржили хIербирути саби. Илдани гьачамалра урхIла ванзаличи чябхъин барибси ахIенри я дурала улкназибад Дагъистан буцес кьасли бухIнаберхурти душмантас саби мутIигIбакIибти ахIенри.
ЦацабехIтани байрам сен сентябрьла 15-личиб дурабуркIесли кабизахъурсил хIебалули биэсра асубирар. Буралли, ил бархIи Дагъиста халкьлизибад цалабикибси гIяскарли чула ванзаличибад халкьличи кахси балагь бяхIчиаибси Надир-шагьла хIуреба дугIиэс бехIбихьибсири.
Байрамлис хьулчи кабихьибти анцIбукьунани чула бехIбихьуд 1741 ибил дусличибад кайсули саби. Ит замана Иранна полководец Надир-шагь ярагълабиубси халаси гIяскарличил Кавказ ва Дагъистан дуцес дураухъунсири.
Гьаланачи Надир-шагьла гIярмия цIакьлири. Аммаки, дагъистанлантас мутIигIбакIес дигули ахIенри, ва иличи къаршили кабизурли, Андалалла барглизиб цалабиркес кабиибтири. Андалалла азадси цахIнабиклис кумеклис лебилра дагъистанлантани саби гIяхIъулатала кьукьни дурхьутири.
1741 ибил дусла сентябрьла 12-личиб иранлантала гIяскурти Андалаллизи духIнадерхуртири, ва Хициблизиб кьяркьси дергъ кабикибсири. Чумал бархIила бухIнаб Дагъиста халкьли Надир-шагьличибад чедибдеш сархибсири. Чула ахIерси ванза батахъес, илдани халати игитдеш дакIударибтири. Ил дяви республикала халкь цабиънила лишанни бетаур. ИтхIейчирад чум дус ардукьяллира, пачалихъ гьалабяхI башахънилизиб ва кабизурси аги калахънилизиб халкьла узидеш бегIлара мягIничебси шартIли кавлули саби.
ИшбархIира халкьла цадешли, ВатIайчи дигили ва шаласи челябкьлаличи умутли улка гьалабяхI башахъес кумекбирули саби.
«Гашала мягIна багьурсини ахIенси кьацIла кьимат хIебала» бикIули бирар. Дубурлантани гашира, бугIярдешра, анцIкьи-дарданира чекайсули, душмантачибад халаси яхIличил чедибдешуни сархутири. ИшбархIи нуша умуси закла удир азадли хIердирни, нушала хала бегIтала сархибдеш саби. Ил багьандан нушаб калунси халатала хIурматбирули, дурхIназир ВатIайчи диги адилкьули, уржили хIердирни. Убла наслубазибад нушаб букьурли баибси рухIла давла кьиматлахIебирахIелли, нушала челябкьлара хIебирар.
Дагъистан нушала хъали саби, илала халкь — уржибси, халаси хъалибарг. Республикалис къияндикибси манзил, лебилра цауркIли кумекличи музабулхъниличи умутбирхьулра. Илис бикьри лебилра дунъяличиб кьяйда, республикализибра урехиласи чейхъуси изала гIяйбиубхIели, дагъистанлантани цалис цали кумекла ва узидешла някъ гьабуцни. Илкьяйдали, республика гьалабяхI башахъесра лерилра миллатунала халкьли белгиси пай кабирхьули саби.
АхIерти гьалмагъуни, чесабиуси байрамличил уркIи-уркIиларад мубаракдирулрая! ХIушаб къаркъаван чIумаси арадеш, хъулиб баракат, дунъяличиб даршудеш, уркIиличиб паргъатдеш дулгулра! Дагъистанлантала узидеш бархIиличи-бархIи чIумадикIули дигулра.