Гиппократла хъялис марти дибгашанти

 Руслай чеббикIиб тухтурла хIянчи

— Ягъари, Мурад ГIяммаевич, бахъал тухтуртачила макьалаби делкIи, цалра дибгашан тухтурличила сен хIебелкIунсири? Нушала шилизибадти тухтуртала ва тухтурти бетаэс бучIутала лугIи 30-йчи абиркулигу,– дугьайзур набчи ишди бурхIназив Гена.

— Халаси иштяхI­ли­чил лукIаси хIечилара, ахIерси ХIусен, мединиститут таманаайчи учIули, хIура тухтур ветаурси виадри, — ви­кIул­ра ну дила тухум ва ученик, дибгашан ХIусен Аба­каровлизи (ил лебтанилра Гена бикIуси уличил сай валуси). — Чичивад вехIихьиша?

— Гьари, белкIен набчил варх Дагъиста мединиститутлизи учIес керхурси дила узикьар, хIелара гъамси тухум Руслайчила. Арбякьунси даршдусла 80 ибти дусмазир нуша кIелра хIела класслизир дарх дучIутири, дарх мединиститутлизи дучIесра кадерхуртири. Русла халаси кьас лебри тухтур ветаэс, наб шоферла­ хIян­чи гIяхIбилзулри. ГIяпабаркь, дила дудешли виштIали левай­, рульличи калтули вираси. Ну машина бикесра вашесра цазама­нализив бурсивиубси ургус или гьанбиркули саби. Шоферла хIянчи наб дудешли букьурлис батурси бургар. Ил багьандан бургар ил хIянчи дила гIямрула кьисматли уббухъунсира.

— Бархьси саби хIуни буруси, ХIусен. Ишди гIямрулизир гьарилли вегI-вегIла дех бихуси саби. ХIу гIяхIси шофер ветаурри, Руслан – гIяхIси хирург… Шофертачила лукIес вехIихьайчи, хIела буйрухъ хIясибли, ца халаси ахIенси  макьала Руслайчила лукIасра. Дила урши Ражабли, зягIипбикалли, иличи саби сунела дурхIни бикути.

Нуни гьанна бурес хIейрус, чили гIеббурили белчIуди даимбарес чеббикIибсирив Руслай Дагъиста мединститут, дудеш ХIяжи ХIяжиевичлирил (ил школала дарган мезла ва литературала учитель сайри) яра дудешла узи СягIид ХIяжиевичлирил (химияла ва биологияла учитель). Бурес вирусра ца: Руслай сунела гIямрула гьуни бархьли чеббикIили сай. Ил валутани бурни хIясибли, Руслан гIяхIси тухтур ветаурли сай. Нуни къайгъибирисра бурес, се­гъу­нарил Руслан «гIяхIси тухтурла» уличи укибси гьуни.

1987 ибил дуслизиб Руслан ХIяжиевичли Дагъиста медицинала институт таманбариб. БиштIатала тухтурла санигIят касиб. 1984 ибил дусличивад вехIихьили, ил учIра учIули, цазаманализив биштIатала больницализив хирургическое отделениелизив хIябал дус медбратлира узули калун. Тулализиб интернатура белчIун, илавра цазаманализив Тулала областьла биштIатала больницализив узули калун. ИлхIелири Руслан ХIяжиевич халатала хирургла санигIятличи шурухъунсира. ХIябал-авал дус Тулала областьла Киреевск шагьарлизив хирургли узулира калун. Ца дусра гехIел базра Ставропольла крайла Невинномысск шагьарлизивра хирургли узули калунси сай. 1992-1994-ибти дусмазив Руслан ХIяжиевич МяхIячкъала шагьарла кIиибил больницализив клиническая ординатурализив учIули ва цазаманализив узусири.

1994 ибил дусличивад вехIихьили, бусягIятла заманаличи бикайчи Каспийск шагьарлизибси центральная больницализив хирургли узули сай. 54 дус виубси Руслан ХIяжиевич Ибрагьимов 34 дус тухтурли узули сай. Хирургическое отделениела заведующийла мурталра дублерли вируси илизи нуни хьарбаира: «Лерилра чум операция дарибтив хIуни, Руслан?» «Нуни дирути операцияби дуйгIули хIейраси, —викIар ил, — нушани дуслизир декIар-декIарти 150-200  операция дирули дирехIери». Камлив, гьатIи, дусла духIнар 150 адамла гIямру дерцахъни?!

ЧебяхIси категорияла хирург Руслан ХIяжиевич ДР-ла арадеш­ бихIнила отличникра сай. Ил къябхIердили 30 дус хирургли узули сай. Гьаларти дусмазив  – биштIатала. БиштIатала гIямру дер­цахъ­никIун гьатIира халаси гьунарлизи халбируси саби. Баласра, керира халаси бируси саби илгъуна тухтурлис.

КIел хирург – кIел юлдаш

Барх бучIули Дибгашила школа таманаили, цахIнаб Дагъис­та мединиститутлизи бучIесра каберхуртири кIел тухум, кIел юлдаш ГIяб­дулла Кьадиев ва МяхIяммад Абакаров. Илдани гIяхIти кьи­ма­ту­на­чил мединститут таманаиб. ИтхIели Дагъиста мединститут бел­чIунти дурхIни нушала чебяхIси улкала гьарил мерличиб халаси разидешличил тухтурла хIянчиличи бурцутири. ГIябдулара Мя­хIям­мадра арбякьун саби бузахъес бархьибти шагьуртази.

ГIяхIцадхIи ГIярасайлизив кали, ГIябдулла МяхIям­ма­дович хъули чарухъун. Ил бусягIятра Избербашла больницализив хирургли узули сай. ГIяхIси хирург сай бикIули бирар иличила. Гьари, ишаб, «бикIули хъали» датурли, иличилра набчилра кабикибси ца анцI­букьличила бурис.

ВерхIел-гехIел дус гьалаб изесбииб дила балуй кьяш. МяхIяч­къа­ла шагьарла 2-ибил больницализив някъби-кьяшмала гIяхIси тухтур-профессор тев бикIули, ну иличи вякьунсири. Каса­хъили рентгенна суратра, хIеризурли иличи, профессорли­ чебаахъиб кьукьала лигубала ургабси дила, сай ви­кIу­ли­ван, белки каберхурси кьабсикI. ГIур, белкIи рецепт, «ит пулан аптекализирад ишди дармунти аса» викIар. Аптекализир нуни исути  дармунтала багьа бурибхIели, ну уркIухъунра: 8700 къуруш! Дармунтасра геланасра (хасти мазани) илдицад арц. Бурес гIягIнибиркур: профессорличи ну укибсири нуни валуси илала юлдашли, илини ну профессорли бурибси аптекализира укира. КIел базла духIнар кьяртIаира нуни лерилра дармунти, кьукьуби дикули тамандарира мазани, амма гIяхIдеш бетхIеур.

Шилизив чяртличив хIусухъи кайкили, ванзаличи чегибси кьукьа гьатIира изесбяхIиб, бемдур, ну вашес хIейраниубра. Тяп илзамана живарира Избербашлизи узикьарла уршила мекъличи. «Се бируси? ХIевкьес лайикьли ахIен, амма секьяйда укьиша? Вирусу изуси кьяшра нура мекъличи кайили яхIбарес?» — пикрумани кьакьавакIахъира ну. «Избербашлизив хирургли узули ахIену хIела тухум ГIябдулла? Ихизи кьяшра балбарахъа, хIура мекъличи укьен»,—рикIар хабчаб. «Хьунуйра духуси гъай бурули бирар» бикIуси халкьла буралара бекIлизи буцили, гьайбарира Избербашлизи.

ХIери биухIейс шагьарлизи даира. Мекъличи дакIуухъес гьалав вякьунра больницализи ГIябдулла МяхIяммадовичличи. Сунела машиналичив ну ила укибси дила узикьар ГIябдуллабек аптекализи вархьили, ГIябдулла МяхIяммадовичли 260 къурушлис ца дарма ампула асахъиб.

Ну приемный покойлизибси столличи каркьили, кьукьализирти лигуби-урга укол бариб. Кьисбарибсиван беткахъиб изала, кIел бархIи калунра мекъличив. ХIябал дус сунечила гьанхIебуршули калун дила кьукьара. Цайна гIурра, авал дус гьалаб, сунела уршилизи асахъили баягъи ит ампула, ГIябдуллани барибсири дила кьукьализи цагьатIи укол. Ту-ту! Машааллагь! Беткахъиб дила изала.

Гьанна пикридухъеная, ахIерти гьалмагъуни! 8700 къурушлис асили деркунти мелла бутIнира, «унцла кабц кIантIибарес» даэсти, харждарибти мазанира, 260 къурушлис цали асибти кIел дарма ампулара. Илдира цалра дила арцлис хIесибти. Вархьли викIули сай Гена-ХIусин. Сен нуни гьанна бикайчи цалра дибгашан тухтур дила макьалализив гьанхIевшибси?

ГIябдуллала юлдаш МяхIяммад Кьасумович Ставропольла крайла Светлоград шагьарлизив вахъхIи тухтурли узули сай. Халаси хIурматла адам сай, бикIар, ил шагьарлизив хирург Кьасумбекла МяхIяммад. Бахъал дибгашанти, зягIипбикалли, иличи башути саби. Ил хIелуси адам ил шагьарлизив агарси сай, бикIар. Семечкали бирцули кьакьала кабиибти бухъна урус хьунранира балуси саби, секьяйда варгес вирусил хабарла хирург. «Сейчас, сейчас я скажу вам, где живет Магомед Касумович», харчризурли, иру, бикIар, илдазирад гьарилли, рахли хьарбаадалли, секьяйда варгес вирусил МяхIяммад  Кьасумович. Илала урши Шамилра дудешличил варх хирургли узули сай. Илра вайси тухтур хIергар. Рурси Зугьрара фармацевтли рузули сари.

МяхIяммад шилизи шадив вакIибхIели, нуни илизи чедаахъибтири  дила хъарчIайчир дакIибти кIел гидгаригъунти демдри. Арукили амбулаториялизи, илини илди кьисдарили, урасиб. «ХIера, их сабри нуни илдас бируси», — викIар ил, лейкопластырьли дяхъи кIапIбирули. ИтхIейчирад гъал дусличир имцIали дикили дургар, амма илди «гидгури» гIур дила чархлизир дакIухIедухъун.

 

Гьанбуршис цархIилти дила шантира

Макьалализиб гьанхIебушес хIейрусра кIел гьатIи дила тухум тухтурти, узи-рузи МяхIяммад ХIяжиев ва Зайнаб Маммаева. Зайнаб ХIяжиевна Дагъиста мединиститут таманаила Ставропольла­ крайла Нефтекумск шагьарла больницализир терапевтли рузусири. Халаси хIурмат сархибсири ил хьунул адамли, тухтурли ру­зухIели. Амма хIериуб илини сунес дарман даргес, ва арбякьунси дуслизир рахъхIи зягIипли калунси ил ахиратла хъули аррякьун.

Чумал дус гьалав, жагьли левай, гIямрулизивад арякьун илала узи, пергер адам ва хIурматла тухтур МяхIяммад Маммаевич ХIяжиевра. Дагъиста мединиститут белчIунси, ил гIяхIцад мераначив узули калунси сай: гьаланачи Ингушетиялизив, гIур Южносухокумсклизив, Москвализив… Москвализив урологли узухIелири илини халаси хIурмат сархибсира. Тухтур сайлицун ахIи, сунела адамдешличилра: иличи хьурабирутири Москвализи башути бахъал дагъистанланти, чеченти, ингушуни…

Дагъиста мединститут белчIи, Дахадаевла районнизир стоматологли рузули калунси сари БатIа Рабаданова. Илра дила тухумра сари, дила юлдаш Ражаб МяхIяммадовичла (1980 – 1990-ибти дусмазив Дахадаевла районна цаибил секретарь) гIямрула рархкьяра. БусягIят Ражаб МяхIяммадович ва БатIа Рабадановна пенсионерти саби. Тухтурли рузули лер илдала халаси рурси Эльмира. Дагъиста Центральная клиническая больницализир рузуси Эльмира Ражабовна МяхIяммадова бахъал адамтас кумекбируси тухтур сари. Дибгашантира имцIаливан иличи дугьабилзули бирар. МяхIячкъала шагьарла цаибил больницализир рузули лер Эльмирала рузикьар Халисат Абакаровна ГIяммациева. Ну ил больницализив Халисат рузуси отделениелизив зягIипли кайхьи калунсира. ЗягIиптани халаси хIурматбируси тухтур сари илра. Нуни пахруличил бурули вираси, Халисат дудешла шайчирадра нешла шайчирадра дила тухум сари викIули.

Дила шан ва дила юлдаш ХIясбулла Пашаевичра вахъхIи узули сай Уркарахъив, районна клиническая больницализив. Ил тухтурла 2-3 санигIят дузахъули калунси сай. БусягIят ЛОР-ли узули виэс викIулра, лихIила, кьакьарла ва къянкъла тухтурли. Наб гьанбиркур, чилирил, ХIясбулла Ибрагьимовличи дугьабизурти зягIиптала гъайра дурили, районна «Шила гIямру» газетализи тухтурличила гIяхIси макьала белкIи. «ХIясбуллани дармандарила хъулиб урцуси тIентIла зив-в-в-ла тIама дикьулра», — викIулри ца иличи дугьавизурси зягIипси. Нунира вайтIа дикьулрану, сагал дуслизив дугьаилзас ХIясбуллачи.

Чедиб сунечила нуни белкIунси Руслан ХIяжиевичла дурхIя Сулайбанра узули сай Каспийсклизив цулбала тухтурли. Дудешгъуна гIяхIси тухтур ургарну илра, ил багьандан ну, цулби изесдиалли, иличи аркьяс.

Дербентлизир кардиологли рузули лер, гIяпабаркь, МяхIяммад ХIяжигIялиевла рурси ГIяшура ХIяжигIялиева. Ил гIяхIси кардиолог сари бикIули нуни бакьибси саби. Дугьаизес чевкъар наб иличира: нукIун илала зягIипси сайра.

Бахъал дила шанти тухтурти бузули саби нушала улкала декIар-декIарти мераначибра. Нушала учительница Аминат Маммаевала урши, Дибгашила школа таманаибси Денис СалихIов Крас­нодар шагьарлизив хирургли узули сай. Чула санигIятуни хIя­сибли хIянчилизиб гьабкьяби дудешличира нешличира мешу­си виалли, баласра, ил гIяхIси хирург виэс гIягIниси сай… Вайси тухтурли виэс асухIебирар Краснодарлизив биштIатала тухтурли узуси, дила ура фамилияра дихуси, дила уршила урши ХIя­жи­му­рад Ражабовра. Ленинградла областьлизиб ца больницализиб тухтуртили бузули саби Руслан ХIя­жиевичла халал узи Ибрагьим ХIяжиевичла кIел урши: ХIяжи — хирургли, Рабазан — урологли. Дила шан Исупейла Мя­хIяммад бикIуси уршила урши Набигулла Ацциев стоматологли узули сай Москвализив. Ну сунес учительли вируси Кьади Рабазановла урши Хизри Рабазанов Казаньнизив хирургли узули сай. Москвала цаибил мединиститут таманаибси Къистаман Кьурбанов­а Южносукумсклизир генекологли рузули сари. Рукьият ГIябдуллаева МяхIячкъалализир неврологли рузули сари.

Леб Дибгашибадти медицинала чебяхIси даражала белчIудила учреждениебазиб бучIути студент дурхIнира. ХIера, ишди: Ирина Даудова (БатIила рурси), Апа Ибрагьимова (ХIясбуллала рурси), Эльвира ГIямарова (Рустамла рурси), Индира ХIясанова (Амирбекла МяхIяммадла рурси) – Дагъиста медицинала академиялизиб; Анвар Ибрагьимов (Апала МяхIяммадла урши) – Воронежла мединиститутлизив; Маисат МяхIяммадова (Расулла рурси) ва  Мурад МяхIяммадов (Жамилатла урши) — Астраханьна мединиститутлизиб, МяхIяммад Макаров (ГIялила урши) – Ставропольла мединиститутлизив, ХIяжимурад Ибрагьимов (ГIябдуллабекла урши) – Петербургла дявила медицинала институтлизив.

Бахъал лебти саби дибгашанти медсестрабира. Илди бузули саби Дагъиста дахъал шагьуртазиб ва шимазиб. Дибгашибра леб илди бузули. Лебтачибалра бахъхIи илаб бузути Уму Мухтарова ва Пирдауз МяхIяммадова саби. Илдала хIянчилизир дуги-хIери лерти ахIен. Илди мурт жибаралра, дуги-хIери хIеили, гIяхIна-вайна аргъ хIеили, зягIиптачи башути саби. Илдани чуйнара кумекбарибси саби набра, имцIаливан дила унра ва гъамси юлдаш Асадуллала гIямрула рархкья Мухтарла Умули.

Узи-рузи Маммалара Зайнаблара ЧевяхIсини бунагь-хатIа урдуцаб. ГIелабти лебилра дила шанти-тухтуртас ва тухтурти бетаэс бучIанти дибгашанти студентунас сагал дуслизир ур­кIи-уркIиларад разити, талихIчерти гIямру, бузерилизир ва бел­чIу­ди­лизир сархибдешуни ва арадеш дулгулра. Тухтурти арали биалли, нушара арали дирутира.