ГIяшуллизирадли дирар цIа дурадиркути

Ахъ хIурхъала бургачи
Марли, зак бургар тIашси,

ГIяхIгъабзала яхIличи
ТIашливан шила шанти.

Гьаларван дила зи­лантачил ну Сулахъла къярд­ли­­зи ша­диб­гьуни барес ря­кьун­си­ри. Дубурла гъярцIа гьундурачирадли ну­ша Сулахъ хIеркIла дубкадли зурбаси пла­ти­нала мякьла даира ва багьлабарира. Ду­бурла дахъал хIуркIбани гьарахъти хIурхъазирадли дяхIи-миъбала кIунтIри дучили аваданси шара бетаахъурлири илаб ва ГЭС-ла кумекличил халкьлис хутI бедес багьандан тIашкаили ва гIур пай­да­ла­дирути шиннизиб хьанцIа зак ва цIуба гъагулти дяхIимцIайзирван чедиулри. Мякьларти шурмала ва ду­буртала суратра бекIудили чедиулри шиннизир. Ил суратли ясирруцибси нуни цIуб арцла мягIданван кIайбяхIибси шараличирадли хIулби черасес рирули ахIенри. ГIядатла дугь­ба­чил илди шинна жагадеш си­патбаресра гьамадли ахIен. Халаси къярдлизиб шинна урхьу лагбяхI зузбитIунсиван бил­зулри. Пикрумази мурхь­ри­кибси нуни муртрил илабад кабухъи биштIаси хIеркI чебиусиван бизур. Мар­ли­ра, ил хIеркIлизиб мурт­рил биштIати хIязта биркьу­ли бур­ги.
Адамла гIякьлула ва цIакь­ла кумекличил биштIаси хIер­кI­­­лизибадли урхьу бетаахъу­р­лигу или дила уркIи дубурлантала гъабзадешличил акIа­хъубти зурбати дарсдешуначи пахрули бицIиб.
Илцун сабив, гьатIи дубуртазиб акIубти арслантани бетаахъурси барсдеш. Гьарахъти дубурла шимазибти адамтала гIямрула ва яшавла шуртIри ункъдаресра гIяхIил бажардибикибти саби илди. УркIила дигиличил илди гIяхIгъубзнала уми гьандуршути сари нушани мурталра. Илдигъунтазивадли сай Къарабудагъкентла районна Губданила шилизив 1918 ибил дуслизив акIубси ГIялиев ГIя­мар ГIябдулхаликьовичра. Ил багьадурли республикализир адамтала гIямру бегIлара къиянси даражаличирхIели гьарли-марси дарган секьяйда узес вирарал чебаахъибсири.
ГIялиев ца дус виубхIели, бегI­­тазивадли мяхI­ру­миуб­си­ри…
Дудеш ГIяб­дул­ха­ликь ма­ш­гьурси мицIираг адилкьан сай­ри. Илини гIямру имцIали ду­бурличир дуркIутири. Мазала мас ункъли хIердарес ва илди бу­цIазирадли мяхIкамдарес ха­ласи къайгъибирусири илини. ИтхIели дахъал дирутири ду­бурла мер-мусаличир бу­цIи ва дахъал къияндешуни ал­кIахъутири ми­цIираг адил­кьан­тас. МицIи­раг­­личил бар­хIехъла замана хъу­ли ча­ру­лхъу­хIели, илизи шан­тани чум маза бецIли ка­душиба или хьарбаалри, илини цалра ка­хIе­бу­шиб или жаваб чарбалтусири ва сунела бархкья тупанг някълизиб цIацIабирусири. Неш Найжаватли хъали-цIализирти хIян­чи бекIдирутири. Илди ит­хIели камтира ахIенри. Халал узи ГIялини хIеруди бирусири ГIямарличи. БиштIа­та­ни чула бегIтачила мурталра хьарбиусири ва илдачи мешутили бетаэс кьаслизибтири. Амма ГIямарли сунела дурхIядеш гьандиркахъули, бурули сай наб цIуръа урши сай или хIейгахъира ва иличила гьанбушибсиличил къалмакъарлизи ихъусири или. «Ил багьандан шилизибти дурхIнани ну гIевурцусири ва ну ятим виъниличила гьанбуршуси ахIенри. Наб децIагахъибсилис удихIейкес багьандан къаркъуби ахъдурцули, цIакьсили ветаэс къайгъилизив вирира».
Илкьяйдали дубурла кат­руг­ти бяхIя­ни­кад дуцIи­кIу­ли, къаркъуби ахъдурцули, зи­ланти-ургаб хIурмат им­цIа­би­рахъули, гьарли-марти дубурландешла дебш касибтири ГIя­марли. Сунела халал узи ГIяли мурталра жузазивадли учIули чейусири ГIя­марли. Сайра илкьяйда учIес дигниличила балахъусири. Губданила колхозла жагьилтала школализи башутачи мяштIикIули уили сай урши ва багьудлуми касес кьасани имцIадикIули дуилри.
— ХалаваибхIели хIура учIа­хъес бурсивирури, —викIу­си­ри узи.
Кьисматли узи ГIялира кевасибсири ва ГIусбан бикIуси сунечив халаси узира ГIямарра калунтири хъулиб. Рузи Рукьият шери рякьи рурги илхIели ва иличила ГIямарли сунела гIям­руличила гьанбикунала жуз­лизиб гьанбушили ахIен.
ГIусбай виштIал узи школализи аркухIели, илцадра ил разилири, саби адамтази чебаахъес багьандан кьакьакад илди багьлали гьайбиублири. ГIур ГIусбан Ленинкентлизив узескайиб ва ГIямарли 7 класс таманаибхIели сунечи арукиб. Илаб ГIямарла бузери бехIбихьибсири колхозла счетоводли узули. Математика ункъли балухIели сабри уршиличи ил хIянчи хъарбарибсира. Илавадли Ростовлизибси экономический институтлизирти 6 базла курсаначи вархьибсири урши. Илав сунела вархкья Къаякентла районнизивадси МяхIяммад МяхIяммадовра ГIямарра урус мез вайтIа далули биалра, ункъли бучIутири.
— Къучакъуни да­гъис­тан­ланти, илдазибад­ли гIибрат касая, — би­кIутири учи­тельтира.
Илавадли чару­хъун­­хIели ГIя­лиев­личи Сергокъалала районнизив старший фининспекторла хIянчи хъардарибтири. КIинайс Сергокъалала районна ВЛКСМ-ла цаибил секретарьла къуллукъунира хъардарибтири. ГIямар кьаслизиври моряк ветаэс, амма илала кьасани гьардизурти ахIенри. Амма ил чевхIейкиб ва ахирра комсомолла обкомли илис гIярмиялизи укьяхъес их­тияр бедиб. ВатIайс къул­лукъбарес илис Дрогобыч бикIуси шагьарлизибси кавалерияла 7-ибил дивизиялизиб кьадарбиуб. Дургъби дехI­ди­хьибти гьалар-гьаларти бурхI­начивадал дубурлан урши душмантачи къаршили гъабзаван ургъусири. Дергъла майдайчив чуйнара вяхъиб, амма госпитальлизивадли арадеш бара къулайбиубмад гIурра дявила цIализив вагьарирусири. «Гъабзадеш багьандан», цархIилти орденти ва медальтира камти ахIенри илис дедибти. Кьяшлизивадлира декIли чуйнара вяхъибсири ГIямар ва тухтуртани илис гIур дергълизи укьяхъес ихтияр хIебариб ва чулахъ сайлин хъули вархьибсири. Рузи Рукьиятли разириубдешли ил катесил мер баргес рирули ахIенри ва хIу узес хIейрудну хъулиб бамсриахъа или маслигIятрикIусири. Амма узи паргъатли уахъес илала ахърихIебакIиб. Обкомлизи вякьунхIели илизи чинав узес дигахъади или хьарбаибсири. Илини сегъуна хъарбаркь биалра хIушала, ил таманбарес хIядурлира или жаваб бедили сай. Партияла обкомла дявила инструкторла хIянчи хъардарибтири иличи илхIели. Партияла хъарбаркьуни тамандирули, ил республикала районтази ва шагьуртази командировкабачи вашусири ва дубурлантачил халаси хIянчи дурабуркIусири. Жагьилти дубурланти дургъбази букьес къайгъназибри, амма гушти ва декIти хIянчили илдазибадли бахъла арадеш вайтIабиркахъусири ва комисияли имцIатигъунтала кьасани дартарахъути ахIенри.
Халаси къайгъи дакIуби­ру­сири ГIялиевли ва иличил бархли бузутани дургъбазибтас кумек гIеббаахъес. Дахъал сарри ила дурхьути палтурти ва дуку-дужути. Илкьяйдали дагъистанлантани дархьибти арцлис танкабала «Шамил» бикIуси ко­лонна ва чумал эскадрилья дархли хIядурдарибтири. Дубурланти, саби гушли биъни­личи хIерхIеили, селра ахIе­рахIе­барили, бургъантас кумек­бикIутири. ГьанхIебушес хIейрар итхIели «Двигательстрой» заводлизиб бузути жагьилтала игитти баркьудлумачилара. Гьар бархIи 12 сягIят бузули биалра, илдани акьуси замана ургарбикахъили «Дагъиста комсомолец» бикIуси бронепоезд балкьаахъурсири. Ил поезд машгьурбиубсири Кавказ багьанданти дургъбазиб. Дагъистайзибадти бахъал гIяхIгъубзнас Сталинни бархли баркалла багьахъурсири бургъантас бируси халаси кумек багьандан. Илкьяйдали ГIялиевли ва цархIилти дагъис­танлантани дергъла майдай­чиб хIебиалра, чедибдеш гъам­биахъес халаси хIяракат барибсири. Илкьяйдали ахирра бахъал халкь сунечи хIерси Чедибдешла бархIира бакIиб.
Ил байрамлис ГIялиев ва илала дявила гьалмагъуни Мя­хIячкъалала кьакьакад ор­ден­ти-медальтани михъиртира рурхIахъули гьайбиуб. Адамти илдачи хъябруцбашулри ва баркалла балахъулри. Илкьяйдали нушала улкала гIяхIгъабза халкьли ил бархIи ВатIан багьандан жан кьурбандарибтира гьанбикахъиб…
Дургъбас гIергъити къиянти дусмазив ГIямар ГIябдул­ха­ликьович Шурагъатла район­низи КПСС-ла райкомла сек­ретарьли узахъес вархьиб­сири. Казахстаннизи хIе­бар­хьили калунти чечентала кьукьяли адамтас паргъатдеш лугули ахIенри итхIели. Илди къачагъунас бекIдешдирусири ГIябдулкеримли. Илала хьунул Кокора къачагъунас гIеларулхъули ахIенри ва урчиличи мурдали риалра, лишанасили адамла бекIлизи иргьес бурсириубсири. Илди агарбарес багьанданра районнизиб гIяхIси хIянчи барибсири.
Илаб гIяхIси хIянчи барибси улкалис, партиялис ва халкьлис марси патриот ГIялиевличи Дахадаевла районна КПСС-ла райкомла цаибил секретарьла къуллукъуни хъардарибтири. Ил ахъти дубуртала мер-му­саличиб дебали къиянти шуртI­ра­зиб хIербирути багьадурти сир­хIянти ва муиранти лебси районнизир губдалан гъабзалира гьарли-марти дебш ка­сиб­тири викIалра хатIа бет­хIе­рар.
Халати хIякимтани имцIа­ли­ван чула кабинетуни жагали далкьарахъули бирар ва ила кабиили буйрухъбикIар. ГIямар биалли илдигъунтазивадли ахIенри. Илини кабинетлизиб сегъуналра барсдеш хIебариб ва урчиличи мурдали, итхIели машинабала гьундури лерти ахIенри, гьарил шилизи архIяби дурадуркIес вехIихьиб. Районна бухIнабси аги илини илкьяйдали сегъуна сабрил чебаиб ва узес гьамадли хIебирниличила багьур, амма гIелумхIейзур.
Сунела гIямрула марси гьалмагъ Умукусумличил ва дурхIначил районна центрли сабси Уркарахъи гечиубсири ГIялиев. ГIяхIлас дяхI шалати, адамтала хIурмат-кьимат бирес балути ва хIялалти адамти хIербируси дубурла районнизиб ГIялиевхъали, камси заманала бухIнаб, чула гъамтачилван балкабикили, хIер­кабиресбииб. Дахадаевлантани ахъли кьиматлабирусири пагьмучевси руководитель, дагьричевси, адамтас бархьси кьимат кабатес балуси ва илдачил уржили узес имканти дургуси пасихIси дубурланна бамсриагарси бузери. Чилалра хатир хIебулули, зяхIматчиби бузериличи уркIичеббирули, дуги-хIери хIеили район гьабкьясили бетаахъес ибси кьас гIямрулизиб дураберкIес чекайзурсири ГIялиев. Ахирра дахадаевлантала гIямрула ва яшавла шуртIри къулайдирескадииб. Дубурла гьарахъти шимази цаибти машинаби дашескадииб, шила хозяйстволизир сархибдешуни имцIадиуб.
ГIямар ГIябдулхаликьо­вич­­ла гьанбикунала жузлизир да­­­хъал къугъати гъайличил си­­пат­­дарибти баянти лер Да­хадаевла районна шимачила ва илаб хIербирути бузерила адамтачила. Илини хаслира гьандуршули сай ГIяммузгила, Кубачила, Хъярбукла, ДугIахъарла, Уркухъла ва цархIилти шимала адамтала санигIятуначила. ХIера, се лу­кI­улил ГIялиевли сунени дахадаевлантачил деркIибти 6 дусличила гьанбуршули: «Райкомла цаибил секретарьла гьарил биркьу-балтусиличи лебтанилра пикри бяхIчииуси саби. Нура къайгъилизив вирусири цар­хIил­тас мисалли виубли узес ва хIериэс. Ну узуси манзиллизиб ункъли аргъира нуни дахадаевланти бузери дигути ва бархьдешгIебти, дебали гIяхIти адамти биъниличила. Илала дурабадлира илди гъабзадешчебтира саби. Партияли ну цархIил хIянчиличи шурватурли, Дахадаевла районнизивадли арукьес чебуркъубхIели, наб дебали декIлири илцадра наб гъамтили бетаурти адамтазивадли къябвердес. Умукусумлисра гьамадли ахIенри илцадра сари уржили рархрасунти адамти батурли аррукьес.
ГIямрулизиб ишкьяйдара бируси саби, адамтачил хIе­ри­рулри ва узулри, амма селра пикрилизи кахIейсули бурхIни ардашули сари. ВегIлис илцадра гъамтили бетауртачивадли арукьес чебуркъалли ир­гъули сай адамли, секьяйда илди халкь хIед дигутили ва ахIертили буилил. ИлдачилкIун, хIу вайра гIяхIра дарх дуртIули, ца хъалибарглизивван калунсири.
Райкомла хIянчизартази ну Дагсовпрофла председательли узахъес урхьниличила багьахъурхIели, лебилра лехIкахъиб. ГIур илдани мубаракварира, ва ну гьунивватес лебилра дуракабухъун. Ди­ла хъалибарг хIербируси юрт-алавра бахъал адамти ца­лабикилри. Нушала кам-гьамти ваяхIличилси дехла ма­шинара уазикра алавдарили дахадаевланти хьурали чу­мал километрличи барх ба­кIиб­­тири. Уазикличиб дила Ба­сир ва Эмин лебри. Илдачил — виштIалгъуна Расулра. Илала паспортлизиб «Дахадаевла районнизив акIубси сай» ибси белкIра бирар. Нуша гьунирдатес бакIибтачил нура ихтилатикIули вашусири. Илдигъунти хIурматла адамтачил деркIибти дусми дила гIямрулизир бегIлара гьардизуртази халдирули вирус…».
Калун ГIялиев гIурра республикала ахъти ва жаваблати къуллукъуначив узули, амма хIялалдеш гIямрула шалдали детаахъурли, бархьдеш байрахъли биахъубли умутличил гIялам халкьлис гIяхIдешуни ди­рахъули, узусири ил чинав виалра.
2018 ибил дусла декабрь­ли­чиб ГIялиев ГIямар ГIяб­дул­халикьовичла гIямрула ган­зухъ 100 дусла лугIиличи аби­кили саби. 2008-ибил дус­лизив ил гIямрулизивадли аря­кьунси сай. Илгъуна багьадур айкьурси Губданила шилис бар­калла хIейкIес хIейрар. ГIяхI­­гъабзала юбилейличил ва челябкьуси Сагаси Дусличил бархбасахъи, ГIямар ГIяб­дул­­халикьовичла кулпетлис, гъамтас ва шантас арадешра талихIра дулгехIе.