Нушала ахIерси Дагъистан гьалабяхI арбукес, илизир адамлис дигести дарсдешуни кадикахъес чула гIямру харждарибти адамти лебти саби. Илдала къайгънала кумекличил ишбархIира нуша гIядатлати гIямру дуркIули, дузули, хIеркадирулра.
ХIера, илгъуна бузерила асилси гьунчивад умутличил ганзикIули, республика вавалибяхъяхъес халаси къайгъи дакIубарибси адам сай НурбяхIяндов ГIяли МяхIяммадович. ИшбархIила илала биографияла баянтачил тянишвирухIели, тамашахIейэс хIейрар. Ца адамли илдицад гIяхIдешуни дарес вирусив гъари или гьанбиркули саби. Амма рухIлашал дебати, адамдешлашал чихъти къиликъуначил бегIбиубти адамтани чула мурадуни детерхахъес, алавчарси дунъя шалабарес кьасличил, урусуни бикIуливан, «Дубурти дархли чедидяхъес бирули саби».
ГIяли МяхIяммадович акIубси сай ХIурхъила шилизибси Сугурбимахьилизив, 1924 ибил дусла октябрьла 25-личив. Шилизир хIябал класс тамандарибхIели, илини сунела белчIуди Сергокъалала интернатлизиб даимбарибсири. Иларра верхIел класс хъараахъурхIели, Буйнакъсклизибси Дагъиста педучилищела хIядурдеш бируси курсанази кьабулварибсири.
ЧебяхIси ВатIа дергъ бехIбихьниличил улкала миллионти жагьилтала гIямру ва кьисмат дарсдарибтири. Хабарагарли, хапли чебакIибси балагьлис къаршидеш дарес, душмантази нушала дурхъаси ванза чяртхIебарахъес гьужумлизи дурабухъунтири лебилра. Комсомолла организациялис гьуни чебиахъуси ГIяли НурбяхIяндовра, гьайгьайрагу, шайчив калес сеналра хIейри. 1941 ибил дусла декабрьличиб илини фронтлизи вархьаахъес гIярза гьалабихьиб военкоматлизи. Илизи дусми хIясибли валиркули ахIенри или жаваб чарбатурсири. Амма, уркIи-уркIиларадти ВатIайчи дигили илис паргъатдеш лугули ахIен. Ва, хIерая, 1942 ибил дуслизиб военкоматлизи илини сагадан гIярза лукIули саби. Иш яргализиб илала мурад бетерхахъур ва Тбилиссилизибси дявила-пехотала училищелизи вархьиб.
Илкьяйда бехIбихьибсири нушала белкIла авторла дявила гьунира.
ГI.НурбяхIяндовли къуллукъбируси батальон 1942 ибил дусла августла 28-личиб, вявдеш багьахъурли, ахъбуцибсири. Шел бархIила гIергъи, жагьил курсантуни немецунала гъармукабачи къаршиси гьужумлизи каберхуртири. Кьяркьти дявтазив ил душмантани хъянтIализивад ва тIутIубируси хIярхIяли балуй шайчибси дулай някълизивад декIли вяхъибсири. Ургъан МяхIячкъалализи, госпитальлизи вархьибсири. Илабад илини хъули кагъар белкIун, гIергъила бархIи иличи бегIти бакIибтири.
Госпитальлизивад дураухъунхIели, 1944 ибил дусла ноябрьла 6-личиб, СССР-ла МВД-лизибад Симферопольлизи укьяхъес хъарбарибсири. Курскла вокзаллизиб ГIяли НурбяхIяндовли бегI гьалаб аргъибсири И.В.Сталинна тIама, суненира ЧебяхIси Октябрьла социалистическая революция бетерхурхIейчирад 27 дус дикнилис хасбарибси доклад бучIуси.
1945 ибил дусла мартличив ил фронтлизи вархьибсири. Илини къуллукъбирулри Германиялизибси Украинала цаибил фронтла лишанчибала 254 ибил дивизияла лишанчибала 936 ибил полклизиб. Взводла командир сайливан, Германияла ва Чехословакияла мер-мусаличир кадиркути дургъбазир жигарла бутIакьяндеш дирутири.
«ВатIайзи чарухъунхIели, 1945 ибил дусла гIебшнила ва 1946 ибил дусла янила замана нушала полкла подразделениебас Украинала миллатчибала, къачагъунала цалабяхъунас къаршидеш дирес чебуркъубсири, — гьанбиркахъулри ГIяли МяхIяммадовичли. – Украинала гьаннала адамтас ишбархIира иличила хъумхIертуси биалри, гIяхIсири».
ХIябилра дархьти дугьби лер. ХIера, итхIелил нушала бургъантас чевкъули буили миллатчибала баркьудлуми тIашиэс. ИтхIели вайнукьабани дигIяй дегIунти гье сари ишхIелла манзиллизир чедакIибти, ва нушала чебяхIси улкала кьисмат шаласили биахъес бекIмахдулхъути. ИшбархIира, ГIяли МяхIяммадовичла дявила гьуни даимбирули, нушала жагьилтани улкала хъархIерагардеш балтахъули саби.
1946 ибил дусла июньничиб полканала ва дивизияла подразделениебала лебилра офицертани медицинала комиссия ахъибсири. Арадешла хIекьлизир белгити сабабти хIясибли цацабехIти офицерти гIярмиялизибад баткаибтири, илдала лугIилизив леври ГIяли МяхIяммадовичра.
Ил акьуси замана бамсриихъули буркIуси адам ахIенри. ГI.НурбяхIяндов паргъатти гIямрулизирра халкьлис гIяхIдешуни дирес даимвиуб. Сунела асилси бузериличил илини алавчарси дунъяра ункъбирахъулри.
Дагъиста пачалихъла педагогикала институтла исторический факультетлизи керхурли, мурхьти багьудлуми касиб. 1949 ибил дусличивад 1954 ибил дусличи бикайчи ГI.НурбяхIяндовли пачалихълис урехи хIебирахънила органтазиб хIянчи бариб, гIур узули калун партияла обкомла инструкторли, КПСС-ла Сергокъалала райкомла кIиибил секретарьли. 1960 ибил дусличивад 1973 ибил дусличи бикайчи – КПСС-ла Сергокъалала райкомла цаибил секретарьли. Илини бекIдеш дирути дусмазиб Сергокъалала районни чуйнара КПСС-ла обкомла бюрола, ДАССР-ла министртала Советла, Дагоблсовпрофла ва ВЛКСМ-ла обкомла ХIунтIена ширбикIуси Байрахъ касибсири. Шила хозяйство гьалабяхI башахънилизир сархибдешуни диахъни багьандан, район КПСС-ла ЦК-ла ва РСФСР-ла министртала Советла ХIунтIена Байрахъличи лайикьбикибсири.
Илцадра халати къуллукъуначив узули кали хьалли, ГIяли МяхIяммадовичли сунела дяхI дарсхIедариб, адамдешла чихъти къиликъуни гьаргдирули, мурталра малхIямли адамтачил гъайикIи, гьарилла уркIиличибси гьала хили аргъес бали. Дурусли буралли, ил бекIдеш дируси ва жавабкардеш дихуси адамличи хасти хIял-тIабигIятла, халаси хIярпличилси ула вегI адам сайри. Илис саби Сергокъалала районра гIямрула декIар-декIарти шалубазиб гьалабяхI арбукес имканбакIибси.
1973 ибил дуслизив ГI.НурбяхIяндов республикала шила хозяйствола министрла къуллукъличи катурсири, 1975 ибил дусла апрельличив биалли — Дагъиста АССР-ла вацIала хозяйствола министрла. Иларра илини дахъал хIянчи дариб, сунени бузахъуси санигIятлизир сархибдешуни дирахъули, вацIала хозяйствола кьяли гьалабяхI арбукиб. Дагъиста вацIурби ва илдазир хIердирути мицIираг мяхIкамдарес халаси къайгъи дакIубариб: къантIли буралли, ГIяли МяхIяммадовичли Дагъиста мер-мусаличир «шиниша къел-хIерзи» калахъун.
Ил чуйнара партияла обкомла членни, ДАССР-ла Верховный Советла депутатли викIибсири. Ил Дагъиста халкьличи иличи бихьибси бирхауди марбарнила лишаннизира халбарес вирар, сенахIенну ГIяли МяхIяммадовичли се бехIбуцалра, ил гIягIниси тяхIярли ахирличи бикайчи паргъатвируси ахIенри.
1985 ибил дуслизив ил пенсияличи арякьунсири. Амма илхIелира ГI.НурбяхIяндов виаркайили ууси ахIенри. Пенсияличи арякьунхIели, ил ДАССР-ла министртала советла баркьудлуми къелгIердикуси управлениела заведующийли узусири. 1991 ибил дусличивад 1994 ибил дусличи бикайчи республикала миллатунала баркьудлумала шайчибси Министерствола бекIливиубси специалистла хIянчира бузахъули калун. Узули бурсивиубси ца минутлисалра акьули калес хIейрар бикIаргу. Тяп илгъуна сайри нушала хIурматла ГIяли МяхIяммадовичра: ахъси дубурацад яхIла вегI, кахIебурхуси сабурла мягIдан, адамдешла чихъти къиликъуни сунезир лерси ва жагьилтазирра илди адикьес кьасчевси, кагибси, пергер дубурлан.
Илала асилси бузери пачалихълира чихъли кьиматлабарибсири. Ил шабагъатлаварибсири Октябрьла Революцияла, «ЧебяхIси ВатIа дергъла» 1-ибил даражала, ХIунтIена Зубарила, Бузерила ХIунтIена Байрахъла ордентачил, вецIну шура медальличил, ДАССР-ла Верховный Советла ва ДР-ла Пачалихъла Советла авал ХIурматла Грамоталичил, РСФСР-ла шила хозяйствола Министерствола ва вацIала хозяйствола Министерствола ХIурматла Грамотабачил.
ГIяли МяхIяммадович баралра валуси адамла дагьрилизив ил сунела ва алавчартала баркьудлумачи дебали чекайзурси, ВатIа гьарли-марси патриот сайливан, даимлис кавлан.
Салимат Г1ялиева