«Ну чарухъунра, неш»

1989 ибил дусла февральла 15-личиб Советский Союзла гIярмияла бегIлара гIергъити бургъанти Афганистаннизибад чула ватIайзи чарбухъун.

20-70 километрла гьунчиб, бургъанти дергъла машинабачи (БМП) кабиили, жагаси къяй барили, плакатуни даршили, байрахъуни кахъили, походла даражаличиб гьайбиубли Афганистаннизибад дурабухъун. Гьунчиб илди чумал сягIят калун. Бургъанти ахIерабарес лерилра имканти пайдаладарибтири, чедибад гьавала гIярмияли, ванзаличиб дубуртала ахъти мер- мусаличиб мерлабарибти дазу балтахъантани, урехи хIебирахъни гIеббурцулри. Укабиили бургъантачи чябхъин барестигъунти мераначиб машинабачи кабатурли дазуличи гъамти шимала хIурматла адамти барх лебтири. Нушала бургъантачи тупанг къяйкхIебарахъили илабад дурабухъахъес имканти акIахъубтири.
ВатIайзи чарбухъес багьандан нушала гIярмияли шел гьуни пайдаладариб. Илди Таджикистанна, Узбекистанна ва Туркменистанна дазурбачи дурабухъун. Гьар-чинабалра илдас бахъал адамти, къуллукъла ва республикабала гьуни чебиахъути хIянчизарти, алавчарти шимала халкь, школала бучIанти, бахъал журналистуни разидешличил гьунибиулри. Ил бархIи бургъантала авлахъла кухняби гавдикIули ахIенри. Лебилра дазуличиб бизиси пулавла тIем сабри. Советский Союзлизи кадерхурти Средняя Азияла республикабала халкь бургъантас илкьяйда гьунибиулри.
Амударья хIеркIличибси Афганистаннис дазуличибси «Гьалмагъдешла» гумиличив БМП-бала колоннала бегIла гIелабси машиналичив 40 ибил гIярмияла генерал Борис Громов дуравхъун. Илис вавнала халаличил сунела гIулухъа урши гьуниваиб ва дудешличи хъябруцикиб. Илаб цалабикибти бахъал халкьла ва журналистунала гьалав гъайулхъули генерал Б.Громовли даим тарихлизир калунти дугьби дуриб: — «Дила къакъла гIелав цалра нушала ургъан, офицер, прапорщик агара. Ишичибли 9 дус бухъянбитIунси нушала архIя таманбиуб. Илаб къуллукъбирули калунти нушала бургъантала гьунарти даимлис хъумхIертурли, калес лайикьти сари».
Афганистаннизивад бегIла гIелав дураухъунси дазу балтахъан сайливан журналистунази Сергей Похломков чеваахъибсири.
«Дунъяла халкьлис бегIла гIелавси дазу балтахъан сайливан ну вагьахъни хабарагарли бетаурсири. Чеваэс жагаси, ахъти чарх-бекIла, славянтачи мешуси ургъан гIягIнилири. Сен сайрил, генерал Б.Громовли ну чеввикIира, гIядатла сержант. Ил митингличивван дергълизивра ну урухиубси ахIенри», — кьанниван, ил бархIи гьанбиркахъули, бурибсири ургъанни.
Гьайгьайра нушала бургъантас ватIайзи чарбухъни байрам сабри. Машинабачи даршибти плакатуначиб «Ну чарухъунра, неш» ибси белкI лебри.
Бургъанти чарбулхъути лерилра мераначир умудешла (санитарияла) далдуцуни дурадеркIиб. Илди дурабухъунти дацIти авлахъуначир телефонна будкаби тIашдатур. Бургъантас бегIтачи зянкъдяхъес имканти акIахъуб. Умубиубли, кьацIлабиубли, чула дявила машинабачи кабиили, лебилра чарбухъунти бургъанти чус хIядурдарибти Афганистаннис дазуличирти Средняя Азияла республикабала мер-мусаличи арбякьун.
«Афганистанна бургъанти, нушала бургъанти гьуниббалтули бисес хIядурлири. Нушала гIяскуртани дацIдатурти мер-муса мажахедунани дурцулри.
Афганистаннизирти дургъбазир нушала бургъантала чеди­цIахъес хIейрути детахълуми 15031-личи адикиб. 9 дусла бухIнаб Афганистаннизиб къуллукъбирули 546255 бургъан калун. Нушала бургъанти илаб удихIебикиб. Бургъанти ила букнилисра, илабад дураънилисра политикунани сари жавабкардеш дихути», — илдигъунти пикруми дурули сари, Афганистанна дургъбазиб калунти, кьанниван дургъбачила гьанбикуни делкIунти декIар-декIарти адамтани.
«Дергъли халаси децI хиб. Амма бахъал Афганистанна халкьли хъумхIерту Советунала улкала халкьли чус барибси гIяхIдеш, илдала гъабзадеш, адамдеш, ва селичилра тамяхIкардеш агни», — бурибсири, мажахедунани кавшибси Афганистанна президент МохIяммад Наджибуллани.
Нушала гIярмия Афганистаннизибад дураибхIейчирад, иларти дургъби гьатIира имцIали демжур. Итаб гьаннара, итала гIергъи 34 дус дикили диалра, халкь даршудешличи бакIили ахIен. Гьаннала Афганистанна халкьличибси балагь пикрибаралли, гIурра къачагъуназибад халкь балтахъули нушала гIярмиялис бургъес гIягIнисири или гьанбиркули саби.
Амма, илаб калунтала, дургъби чедаибти лебилра бургъантала хIулбала хIерлизиб, бегIла халаси разидешлира бишахъес хIебируси пашмандеш кавлули бирар. ХIулбас, «рухIла дяхIимцIала» — бикIули бирар. Дургъбани гьарил ургъанна рухIличи барибси, сагъхIебируси дяхъи, илдала хIулбази хIеризурхIели чебиули, лерилра гIямрулизиб кавлан.
Ил хIекьдеш пикрибарили, дургъби хIедиахъес, лебилра дунъяла халкь гьар бархIи пикрибикIес чараагарсири. Амма гьа­лар­ра, гьаннара дунъяла халкьла гIямрула лебилра тарихличил дургъ­би цIацIали дархдаси сари. Дунъя гьар бархIи дергъла цIа­ли­зиб саби.