«ИшхIелла бетуцунала дазурбазир гьаладяхI дашар»

Дагъистаннизиб республикала халкьлизи мягIни-хIял да­ла­хъути бетуцуначи илцад-декIар халаси пикри бяхIчииуси ахIенри. Иш гьакIлис ил бяхIчибизлизир акIубти гъай-мезли лебталалра хIер чучи битIакIиб. Бетуц гьалабяхI арбукес ибси мурадличил миллатла изданиеби холдинглизи ца­ла­дяхъили сари. Илгъуна баркьудиличи къаршили кабизуртани миллатла из­да­ниеби дахъхIи агарли детахъахъес ба­рибси саби ил или балахъули саби. Са­гаси кабиз секьяйда дакIубухъунсил, ил селичибли кабизахъурсил ва ил­ди­гъунти гъайлис хьулчи лебсил баянти гьа­ла­дирхьули сари «Дагестанская правда» га­зе­тала журналистличилси ихтилатлизир «Дагъистан» Этномедиахолдинг» ГБУ-ла ру­ководитель Арсен ГъазимяхIяммадович Юсуповли.

— БекI­ли­биубси масъалаличирад дехI­дир­­хьехIе: мил­­латла изданиеби кавлану яра илди агар­дарес багьандан акIахъубсив хол­динг?
— Нушала дахъал миллатунар рес­пуб­ликализиб гIямрула хьулчначи, гьарил бехIбихьудличи хIурматличил хIер­би­кIути саби. Лебилра халкьанас мезра гIя­датунира челябкьлала хьулчни сари. Гьанна бурая, республикала СМИ-бала кабизлизирадли миллатла мезанала изданиеби урасахъес вирар или пикриикIуси адам сегъуна ва чи вирусил? Илгъуналис бегIлара биштIаси кьимат бедлугалли, ил ухънадешли хIехаравиахъубси адам (маразматик) сай, ахIену гьатIи? ХIебиалли, миллатла мезаначил дурадулхъути газетаби, теле-радиопередачаби кавлан. Илди СМИ-би, ташмишдеш агарли, ишхIелла бетуцунала дазурбазир гьаладяхI дашар. Ил баркьудилизиб сегъуналра вайбаркь лебси ахIен. Илгъуна секIал ишаб лебси ахIен ва биэсра хIебирар.
— ХIебиалли, ил секIал хIергънилис сегъуна хьулчи леба?
— Нуни бархьаначи бурис, гьала-гьала нура къаршисири миллатла СМИ-би холдинглизи цаладяхъниличи. Ил темала чебкад Дагъистанна багьахънибала ва печатьла Агентстволизир жаланира детауртири. Республикала жамигIятли, хIушанира балуливан, ил секIайчила пикри аргъес багьандан халкьличил ихтилатунира дурадеркIибтири. Дахъал гъай детаур. Илдигъунти гъай-мезлис хьулчили детаур гьарли-марти сабабтачила адамтани аргъес кьасхIебарни ва гьалакбиъни.
ХIера, анцIбукь селизибрил. Пачалихъла 13 бюджетное учреждение — Дагъис­танна халкьанала мезаначил дурадулхъути сагаси, цархIил жураличи душес пикрибарили саби. Сегъуна мурадличил? Редакциябала пагьмуртала сурсатуни лайикьси тяхIярли пайдаладарес, иличирли тамандарес гIягIнити хIянчи ахъси даражаличир детурхахъес багьандан. Бархьаначи буралли, бекIлидиубтигъунти баркьудлумазибадли къяббердили цархIил секIайзи ахъес хIяжатдеш хIебирар. БурахIелли, типографияличил ва почталичил дарх дузес, къулбасбирнилизи ахъес, ва цархIилти технический аги-кьяйда редакцияличирад урасес, арцлашалти ва юридический хъарбаркьуни гьунчидиркахъес.
Иличибли, цаца­бехIтас гьанбиркуливан, селизибалра эко­номия бирниличила гъай агара. Лерилра кьяйдурти СМИ гьа­­лабяхI башахъниличи дяхI­чиаили дирар.
ИшбархIилизиб газетаби-журналти гIяхIцадла гьаладяхI ардякьи сари, печатьла умцлала кьадар гIяхIбухъи саби. Редакциябас хIяжатли саби лерилра багьахънибала сурсатуназир бахъла пикри чучи битIикIести тяхIурти далдуцес. Иличирли бузерила дуркьа бетуцуни агардарес имканти алкIан. ХIяжатбикибхIели хIянчизар серхурсили (оперативник) виэсра чебиркур. ИшбархIила манзиллизиб цархIил журналистика мягIничебсили биэсра хIебирар. Ил секIал иргъули саби, ил бяхIчибизличил бекIлил барххIебасунтанира.
— ХIуни Агентстволизир жалани детерхниличила гьанбушири…
— ГIе, хIейгеси биалра илгъуна анцIбукьра биубсири. ГIергъити 15-16 дус мурталра гьарил трибунализибадли балахъусири, Дагъистанна журналистунала Союзла председатель ГIяли Камаловлира гIеббурцусири, миллатла изданиеби ца кабизлизи цаладяхъес хIяжатли диъниличила. Амма бархкьяби тамай къаршилири. Холдинг акIахъес хIяжатли саби или багьахъурхIели, нура Дагъистанна печатьла ва багьахънибала Агентст­вола руководстволичи вякьунсири ва разиагардеш багьахъурсири. ИлхIели ГIябдуразакь Вагьабовичли бурибсири: «Арсен, гьалакмайкIудгу. ЛугIурби, лерилра хIяжатти далилти дяркъя, кIинайс гIурра гъайкадулхъехIе».
Ну паргъатли кайили, лерилра баянтачил тянишиубра ва аргъира аги къиянси биъни, холдинг чумал дус гьалаб акIахъес хIяжатлири. Мисаллис, лайикьти ва пайдалати бузерила кьяйдурти цаладяхъили ахIенри. Изданиебала цагъуна бетуц биалра, юридический шайчибси аги биалли –баснялизибти къаз, рак, щука игитуналагъунари. 1990 ибил дуслизиб миллатла СМИ-базиб минабиубси бетуц ишбархIира бузахъули саби. Чи сейкIалра, ил арбякьунси даршдус саби.
Аргъахъес дигулра: холдинг акIахънили алапабала хIекьлизиб хIянчизарти жигарчеббирахънила (стимулирующая) бутIа ахъбуцес имканти алкIан, бекIлибиубсигъуна – нушала мурад саби бузес бирути ва дигути адамтас чула бузерила мерани калахъни, гIурлизиб биэс хIяжатси оптимизацияличи хIерхIеили.
— Лерилра дарсдешуни акIахъни ва оптимизация чараагарти сари. ИшбархIила тIалабуначи балбикахъили хIянчила мерани камдирахъниличи аги бетиркур, амма ил баркьуди гIякьлуличи хъарахъили дураберкIни дебали мягIничебси саби. Ил шайчиб секьяйда хIянчи тIашбатес хIяжатли?
— Гьарил секIал законна тIалабуни хIедуи дурадуркIути сари. ХIукму кьабулбируси саби, акIахъубси хасси комиссияли, чулира редакцияла штатное расписание бяркъурли баянбируси, чи лайикьлил сунени бузахъуси санигIятличи, чила агарал санигIятлашалти устадеш. ГIергъи гьандушибтазирадли, хIейгеси биалра, декIардикес чевкъар.
— Илгъуна секIайчил бархбасахъи, ишгъуна суал алкIули саби, республикализиб миллатла мезаначил ункъли лукIути журналистуни лебгIеб камли саби. Наб бурес дигуси санигIятлашал хIядурбиубти жагьилти специалистуни агара. Ишар багьудила бетуцличила суалти алкIули сари. Илгъуна агилизир миллатла изданиеби гьаладяхI дашахъес лебгIеб къияннира бирар.
— ХIечил ну кьабуллира. Амма бегI гьалабси яргализиб чебаахъес дигулра. СанигIятлашалти устадеш баяндарес багьандан комиссиялис журналистла дусмачи хIерикIес хIяжатдеш агара.
Дусмадли жагьилти журналистуни хIебузути редакцияби лер. ХIу вархьлири, миллатла изданиебазиб ункъли чула санигIят балути адамти леб викIни. Нушала мурад саби – илди калахъни.
Илдала хIянчи гонорартачил, премиябачил гьунчибикахъес кьаслизирра. Илдази лайикьси алапа кайсахъес багьандан. Редакциялизи жагьилти башахъес багьандан оптимизацияла гIяхIдешличибли акIахъубси бетуц леб – нушани алапа 30-40 процентла кьадарлизиб ахъбурцехIе. Дарсдешунала бетуц гьунчибикайчи хIерли кайэс хIяжатли саби, компенсацияби лугнила ва цархIилти бетуцуни гьунчидикахъес багьандан. ГIурлизир нушани имканти дургехIе творческий хIянчизартала стимулирующий бутIа имцIабиахъес.
— Журналистла гъайла цIакь пикрилизи касили, илала хатIаби далтес, илкьяйдали ахтардихIедарибти баянти илдази кадирхъяхъес асубируси ахIен. Дила пикри хIясибли, гьариллис багьес дигули саби хIуни бархкьябала бузерилис сегъуна кьимат бедлугадал, макьалала кагибдеш секьяйда кьиматлабиридал, цархIилти миллатунала мез хIедалули гIергъи.
— СМИ-личила закон ва бекI редакторла мер чилилра усалсилизи халдирути ахIен. Редакцияла творчестволашалси бузерилис жавабкардеш дихути сари бекI редакторли. Амма холдингла аги-кьяйдализир редакцияла коллегияла даража имцIабируси саби. Ил секIалра мягIничебси саби. Кабизла руководитель сайливан дила мурад — бузерила гIяхIти шуртIри акIахъни, заманаличиб алапа ва стимулирующийти дедлугни, журналистунас творчестволизиб бузахъес имканти акIахъни.
— ХIу, холдингла руководитель сайливан, изданиела бекI редакторла бузерилизи гъудурхIейкIуд?
— Лебилра редакцияла политикализира гъудурикIесра бекIлил пикри агара.
— Печатьла изданиебазиб къулбасбирнила хIяракат мурталра гьамадси ахIен. Ил шайчибси масъала холдингли сунечи чейсулив? КъиянхIебулхъану?
— Нуша дузулра ил предложениелизир секьяйда бузери тIашбатес хIяжатлил ва ил пайдачебсили бетаахъес багьандан. «Замана» ва «Лезги газет» изданиебала устадеш пайдалабарес дигулра. «Газета – гьарилла хъули!» ибси балбуц гIямрулизиб дураберкIес хIяжатли саби. Нуша дугьадилзулра нушала миллатунала вакилтачи кумекла някъ гьабатес багьандан. Гьачамлис ил ца жура саби. Нушани гьанна лерилра имканти хIердирулра ва челябкьлализир пайдаладирес вирути бегIлара гIяхIтигъунти чердиркIехIе.
— Гьанна ишгъунара суал хьарбиулра. ХIу холдингла руководительли чеввикIни «Замана» газетала редакция имцIали гIеббурцниличил бархбалсахъулрив? Газетализиб хIечил барх бузути, хIела бархкьябас лерилра гIяхIтигъунти сагадешуни хIедиркуру…
— Нушала газетализиб лерилра миллатунала вакилти бузули саби. Нуни миллатуни хIясибли адамти декIарбирути ахIен. Набчил бузути лебилра санигIятуначил ункъли бегIбиубти саби. «Лебилра дарганти цалабирхъехIе» ибти гъай дугIла, мягIниагарти гъай сари. «Замана» газетала редакциялизибра цархIилтазибгъуна аги бирар.
— ЧардулхъехIе бекIлибиубсигъуна масъалаличи. Холдинг акIахъниличирли миллатла изданиеби итмадан агардирахъути сари, детихъути сари нешла мез. Илкьяйда бикIули саби хIушала бузерилис кьимат бедлуганти миллатла лерилра СМИ-би цаладяхънилис хасбарибси кабиз биалра, илгъуна бетуц вайла шайчиб асарбирусиван баянбирули саби. Нешла мез газетабачицун хъарахъибти сари ибси пикри бархьсив?
— БегI гьалабси бутIаличила бекIлил баянти гьаладихьесра хIяжатдеш агара. ХIуни гIяхIси кьимат бедири илдигъунти масъултас. Миллатунала мезани калахъес газетабаницун хIедирар. Газета илгъуна гьамадли ахIенси баркьудилизиб бекIлибиубсигъуна бетуц саби. Мез дехIдирхьути сари хъалибарглизир. ГIур илди хIуни СССР-ла манзиллизирван школализир руркъулри. ЖамигIятлати лерилра кабизуначи къячбилкуси ил арагIебли халаси масъала саби.
— Ил масъала, гьар мурталраван, журналистунала хъуцIрумачи чебушес дигули саби, илдас «иткъира баресил агара»?
— Бархьси саби. Ил кIел бехIличилси тIерхьа саби. Газетаби-журналти духънадаили сари бикIули саби цацабехIти. Амма жамигIятлис мягIничебсили бетаурси сегъуна-биалра масъала арзес хIяжатдеш акIубхIели, печатьла хIянчизартачи чедуршули сари лерилра масъулти.
— Миллатла изданиебала челябкьлаличила хIела пикри бурили дигахъира.
— «Печатка» мурталра бузар. Гьалабван хIебузар, амма ил кавлан. Нушаб Интернетлизир дузесра чебиркур. Лерилра майдунти ва соцсетани пайдаладирес, вегIла изданиеби калахъес хIяжатли сари. Чинаб хIербирули биалра, халкьанала вакилтани, нушала сайтлизи бухIнабухъи, нушала миллатунала мезаначил дурадулхъути сагати хабурти дучIес хIяжатси саби, передачабачи хIербикIес имканти алкIахъес гIягIниси саби. Илди лерилра секIал гьунчидикахъес хIяжатти сари. Гьарил редакциялис мини-холдинг бетаэс чебиркур.
— Дагъистанна лерилра халкьанала чула лугъатуни лерти сари. Иличил бархбасахъи, хIуни экспертуначил, мезаназиб бузантачил барх сегъуна-биалра ахтарди дураберкIес хIяжатсив? Сегъуна мезличил балкьарахъулил газета, журналистли литературала яра лугъатла гъай пайдаладирулил баянбирусив?
— Ил халаси кьадрила масъала саби. ГIе, специалистуначил ихтилатуни дурадуркIес хIяжатбиркур. СенахIенну цацадехIти анцIбукьуназиб ца девли чумал мягIна иргъахъули бирар. ЦацахIели адам мучлаагарвирусира бархли. Илдигъунти хатIаби дирахъес асухIебирар. Чекадизурли дузехIе.
— Холдинг акIахъубхIели Дагъистанна печатьла ва багьахънибала шайчибси Агентствола шайзибадли хIуни кумек хIясиббаррив яра ил гъудурбирулив? Иличилси бархси бузери секьяйда баянбирида?
— ЧIянкIли кумек саби илдала шайзибадли нуни чебиуси. Сегъунтилра гьалабизуни чедиули ахIенра илдала шайзирадли, нушани цала цали пикруми иргъулра ва дархьти гьундури дургулра. Набчи игьдибар бихьиб, нуни бурусиличи лехIбилзули саби. ГIурра тикрарбирулра: цахIнабси масъала саби – нушала редакциябала творчестволашалси даража мяхIкамбирни ва гьалабяхI башахъни саби.
— Гьанна наб багьес дигулра цагьатIи секIал. Холдинглизи кадурхути изданиебала бекI редактортачил жалани диубу?
— Сегъунтилра жалани хIедиуб. Сагаси кабиз акIахъниличи лебилра разили саби. Сегъунтилра васвасъала агара. Къулбасбирниличил дархдасунти масъулти ахъдурцути анцIбукьуни диуб. Чили-сабил илдази багьахъурли саби къулбасбирнилис хасдарибти арц чузи хIелуга или. Юх, илдигъунти арц редакциялизир кавлути сари. ЧIянкIли гьанна илдачила коллективлизивси гьарил адамли бала, илди чина ва секьяйдали харждирулил иргъу.
— Ихтилатла хIясилти кайэхIе. Расул ХIямзатовла Дуслизир имцIали аргъбаибтили детарар ишдигъунти гъай, жагIял дила мез детихъалли…
— Ну ишбархIи вебкIес хIядурлира. ХIердирехIе ва гьаладяхI дашехIе. БекIлибиубсигъуна – гъузгъалдидиэс, васвасдикIес асухIебирар, вай кьасла бегIтачи лехIирхъес хIяжатдеш агара. Нушала мурад цархIил саби – багалати сагадешуни алкIахъни.