Нушала уркIбазив даимлис кавлан

«Асилдешличил деркIибти гIямру дусмачил умцути ахIенну, гIяхIти баркьудлумачил умцути сари» (Р.Шередин)

Даргала поэт, прозаик, тилмаж, гIяхIцад жузала автор, филологияла гIил­мур­тала доктор, профессор, ХI.ЦIа­дасала уличилси РАН-ла ДНЦ-ла Дагъистанна мезла, литературала ва искусствобала институтла грамматикала шай­чир­ти хIялумцIлабала отдел­ла заведующий МяхIям­мад­ша­­пигI ГIялиха­нович ГIи­саев акIуб­сири 1944 ибил дуслизив, Ла­вашала районна МикIхIила шилизив.
2006-ибил дусла сентябрьла 23-личив ил ахиратлизи аря­кьун. Ил нушаб даргантас халаси бетахъри сабри, хаслира – даргала филологияла гIил­мулис. Ил машинала бе­хIемцIлизи викили веб­кIиб­сири.
Чис хабарри Абда гIиниз­ли­чибси, хабарла гIяхIгъубзнас – хIунтIена партизантас – тIашбатурси памятникла гьалаб лехIирхъутала уркIби кIантIидакIесли дурибти илала дугьби, бегIла гIергъити диъни.
Гьаннара МяхIяммадшапигI нуша-ургав агниличи вирхаэс къиянни саби. Ил нуни учIахъули калунсири. Даргала ра­диола бекI редактор, журналист, ДР-ла ва РФ-ла культурала урибси хIянчизар ГIяли ГIялиевра нура памятникла мякьлар гIяхIцадхIи их­ти­лат­ди­кIули калунра.
ГIергъила бархIи савли, МяхIяммадшапигI вебкIили сай или иргъулра. ХIулбазирад нургъби гердухъун. Муэр-мага бургар или гьанбикибсири. ЦагьатIи микIхIен зубари 62 дусла гIямруличиб бишун. Бишун гIякьлу бикьурхIели, поэзияла ахъанайтачи дирхалачевли ацIибхIели, филологияла гIилмула жура-журала хIялумцIлаби дурадуркIухIели.
Илизир даргантани дузахъути гIяхIтигъунти, дурхъатигъунти къи­ликъуни, гIя­да­туни мурхьли ми­надиублири: яхI-ламус, адамдеш, адаб-хIяя, хIурмат-хатир, сабур, гIя­хIялдеш дарес бални илкьяйдали цар­хIилтира.
Илала пергер къиликъуназибадли ца сабри сунечи дугьаизурсила бусягIят мурад барни. Чис къияндикалра сай къияйзивхIеливан паргъатагарвири.
Сунела унра, ис­торияла гIил­мур­тала доктор, профессор Амирхан ГIи­саевли бурули сай: «Дила урши—каратист Киевлизир детерхурти абзаначив веб­кIили савхибхIели, Мя­хIям­мадшапигI дила мякьлавад 7 бархIи тяйдихIейуб. Ди­ла децI бутIес гъазализив сайри».
ХIера, илгъуна вирар гьарли-марси гъабза.
Ишар МяхIяммадшапигI ГIя­­­лихановичли дурибти мурхьси мягIна ва гьарилли гIе­­­расести дугьби гьандушес лай­­­икьли чебиулра.
«ГIялимла машгьурдеш, поэтла, писательла пагьму се дирути — сунезир адамдеш сяйли диалли». Ил шямван вархьли сай. Илди мургьила хатIличил делкIунти дугьби сари, гьариллис багаладиэсти. СенахIенну гьаннала замана гIядатла адамла ахIенну хIурматбируси, илини бузахъуси ахъси къуллукъла саби.
«Адам убкIар, илала у мурталра мицIирли кавлан», эгер илгъуна кьиматличи лайикьикили виалли.
ДГУ-ла мезла гIилмуртала кафедрала заведующий, машгьурси ва пагьмучевси профессор ГI.ГюлмяхIяммадовли Мя­хIям­мадшапигI 60 дус виуб­­хIели халаси макьала бел­­­кIунсири. Ил макьалали­зирти дугьби: «ПасихIси гIя­лим, урибси поэт, мурхьси гIякьлула насихIятчи, марси гьал­магъ МяхIяммадшапигI ГIя­­­лиханович — Дагъистанна фи­лологияла чараагарли гIягI­нити суалти гьаргдарес, гIя­чихъдарес ва арзес дуги-хIери хIеили, чекайзурли узуси, пагьмучевси гIялим, филологияла гIилмуртала доктор, машгьурси профессор сунечи пах­рубареси, пергер Адам сайри».
Секьяйда хъумартес вирусив, гьатIи, МяхIяммадшапигI ГIя­лиханович?! Эгер илини цаладяхъибти учебникунала кумекличил нушани школабазиб дурхIни бучIахъули диахIелли, илини балкьаахъурси словарь гьар бархIи пайдалабирули диахIелли, даргала литературала учебникунази кадерхахъурти илала произведениеби дурхIнази руркъяхъули диахIелли…
М.ГIисаевли бунагь-хатIа­личивад Аллагь чевверхаб сунелану Албури ГIяб­ду­сала­мовличил, Амирбек Кьа­ди­бя­хIяммаевличил барх «Дарган мез» бикIуси 10-11- ибти классунас жуз дураиб. МяхIяммадшапигIли ил жузла «Дугьбала цалабик», «Царка ва цалабяхъ предложениела синтаксис» бикIути дегIлара къиянтигъунти бутIни цаладяхъиб.
Илис жуз дураэс багьандан дахъал къияндешуни дяхIяэс чебуркъубсири.
Даргала филология гьа­ла­бяхI арбукес, ил мурхьли бяр­къес, ил чихъси даражаличи бикахъес халаси хIян­чи барибсири М.ГIисаевли. ГIил­муртала кандидатла, докторла уми сархахъес диссертацияби делкIахъес, илди детерхахъес халаси хIяракат бариб илини. МикIхIила шилизи Мя­хIям­мад­шапигI я мекъличи, я муръаличи хIекIили хIевъи.
«ВегIлис дигахънира вегI ди­­гахънира халаси талихI са­би», — викIусири урусла че­вяхI­си писатель А.П.Чехов.
Тяп илгъуна сайри МяхIям­мадшапигIра. ГIяхIцад жавабла къуллукъуначив калунсири ил: 5 дус – Дагучпедгизла даргала изданиебала редакторли, 10 дус – пединститутла ва ДГУ-ла филологияла факультетуназив, гIур РАН-ла ДНЦ-лизив грам­матикала хIялумцIлаби ду­ра­дур­кIуси отделла заведующийли узиб.
Чинав ва сегъуна хIян­чи­личив виалра, ил чекайзурли узусири. М.ГIисаев МикI­хIила урга даражала школализив учIу­хIелил назмурта лукIес ве­хIи­хьибсири.
Университетлизив учIу­хIели, илала назмурти районна ва республикала газетабазир, журналтазир дурадулхъи. Илала произведениебани бучIантачи жявли гьуни баргиб. Илини назмуртала авал жуз дураиб: «ЦIуэри», «ХIяяла умцла», «Дила урунж», «Алкен дила зубари».
ЦархIилти автортачил дарх дурадухъун «Дила далай», «Чирагъ», «Дудешунала аманатуни», «ЛугIи». БегI гьалар школабала бехIбихьудла классуназиб бучIути дурхIнас «ЛукIнила тетрадуни» цаладяхъиб.
1994 ибил дуслизиб дурабухъунси даргала поэзияла антологиялизи илала «МикIхIен, Губден ва Къадар» поэма-ле­генда каберхахъурсири.
МяхIяммадшапигIли даршличирра имцIали гIилмула хIянчи делкIун. Илдала лугIи­лизир кIел монографияра.
УркIи-уркIилабадси гъираличил илини мезла шайчиб бузахъес хIялумцIлаби дирахъес 10 кандидат хIядурбариб. Ил­дазибад бахъалгъунти фи­лологияла гIилмуртала док­торти, профессорти бетаур­ли саби (Расул Муталов, Муса Бя­хIяммадов, Узлипат ХIя­са­нова, Саят­ханум Темирбу­латова ва цар­хIилтира).
МяхIяммадшапигI ГIяли­ха­­­нович мурхьси пагьмуличил­си гIялимра, поэтра сайри. Ил Дагъистаннизивцунра ахIи, Рос­сиялизивра, дурала улкназивра вархли машгьуриубси, гIил­­мула урибси хIянчизар сайри.
«Наб МяхIям­мад­ша­пи­гIгъун­­т­и девлизибра, някълизибра, кисализибра, кьумур-алавра цаван сахаватти адамти бахъал къаршихIебикиб», — викIи филологияла гIилмуртала доктор, профессор ГIябдуллагь Вя­хIидов. — Леб адамти мал­хIямти дугьбачил чучи адам витIикIути, нурла шалали илди шалабирути, адаб-хIяяла къиликъуни илдала уркIбази минадирути. Илдигъунти пергер адамтала лугIилизи кархар нушаб ахIерси МяхIям­мад­ша­пигIра».
ХIейгеси биалра илдигъунти пергер адамти дусличи-дус камбикIули саби.
МяхIяммадшапигIлис дебали цIакьли дигахъи сунела ши ва шанти. Илдас багъишладарибти дахъал назмурти делкIун илини. Илдазирад чумал газета бучIантасра гьаладирхьулра:
«АхIер ши, шила шанти
ГIуррара хIуша гьанни,
Кагъарла бяхIянази
КертIулра уркIи нуни.

УркIи хIуша багьандан,
Михъирлизиб бихуси.
УркIи хIуша багьандан,
АбитIесра хIядурси.

Шурла хьанцIа къаркъаван
Душмайс уркIи чIумати,
Чедиб закла майданван
ГIяхIлас уркIи гьарзати.

ГIяхIял хурегли вахес
ЖумягI кьацI хIебуканти,
ГIяхIяйс гIянала батес
ЧIябарличир дусанти.

Дила ламуслис хъярхъти
Дила яхIлис дахъ сахъти,
Хьаршаб мекъ биубхIели,
Хъаршаб бялгIяра лебти.

АхIмакьуни бегIтала
ГIяхIгъубзни уршбала бегI,
Бацла кьялубигъунти
Исбагьи рурсбала бегI.

КарцIлирагу шиличи
УркIила кабихьесцад,
ХIясратлира шантачи
Тяп уркIили балхесцад.»

МяхIяммадшапигI гIяхIси тилмажра сайри. Илини халаси устадешличил С.Стальскийла, ХI.ЦIа­дасала, И.Къазакъла, Е.Эмин­на, А.Гъапуровла, А.Пуш­кинна, М.Лермонтовла ва цар­­хIилтала произведениеби дар­гала мезличи шурдатуртири.
Илдигъунти хъумхIерту. Илала шаласи сипат нушала уркIбазиб даимлис кавлан.