бузерилис ва халкьлис мардеш

Дагъистан Республикала гIилмула ва хIялумцIлабала Центрлис бекIдеш дируси, Ахъушала районна МухIела шилизивадси Муртазаев Ахъай Кьурбанович, профессор, физикала ва математикала гIилмуртала доктор, Россияла гIилмуртала Академияла член-корреспондент, халаси багьудила вегI гIялимцунра ахIи, ахъти адамдешличил декIарулхъуси, дубурлантала гIядатуни чедетаахъили дузахъуси, халахIерхуси, халкьла баркалла ва хIурмат сархили хIерируси адам сай.

… Ахъай Кьурбанович акIубси сай Ахъушала ва Лавашала районтазив дахъал дусмазив жавабла къуллукъуначив узули калунси ЧебяхIси ВатIа дергъла бутIакьянчи, Кьурбан Муртазаевла хъалибарглизив.
Кьурбан Муртазаев гъал дус Ахъушала районна газетала редакторлира узули калунсири. Илди дусмазиб Ахъушала районна газета республикализиб гьаркьятала къяйлизиб бирусири. ИтхIели газетали касибти ХIурматла Грамотаби ва Дипломти ишбархIира редакцияла бяхIяначи даршили, хIурматличил дихIули лер.
ГIяхIти хIял-тIабигIятла, някъла устадешла регI сарри неш ГIяйшатра. Бунагь-хатIа урдуцаб чула, Кьурбанни ва ­ГIяй­шат­ли къугъаси бяркъ бедили, айкьурси Ахъай Кьурбанович бегIтани ка­би­хьибси адамдешла гьунчивад чевхIелхъули виъни — гIил­мулизир сархибтачиб камси гьунар ахIен или гьан­бир­кули саби.
Ишди бурхIназиб «Дагестанская правда» газетализиб дурабухъунси Ахъай Муртазаевличилси ихтилат хьулчили буцили, хIядурбарибси саби иш белкI.
— Ахъай Кьурбанович, гIергъити дусмазир улкала, илкьяйдали, республикала гIилмулизир дузути организациябазир дахъал дарсдешуни кадикиб. Илдачибли бетаурси гIяхIдешличила се бурес вирара?
— ГIилмула организациябазир дарсдешуни дехIдихьибтири 2013 ибил дусличирад. Илди хаслира имцIали кадикиб 2018-2019-ибти дусмазир. БусягIятла замана Дагъистан Республикала бекIлибиубси гIилмулизиб бузуси организациялис «Дагестанский федеральный исследовательский Центр РАН» бикIули саби. Центрлизи дархдикибти сари 8 академический институтра. Центрли Россияла ГIилмуртала Академияли кьабулдарили, гIердуцибти, пачалихъла кьадрила гIилмула шайчирти 39 масъала гIямрулизир детурхахънила шайчиб хIянчи дурабуркIули саби.
— Дагъистан Республикала хIялумцIлабала Центр гьанна РФ-ла багьудила ва гIилмула Министерствола хIерудилиу шурбатурли саби. Иличибли сегъуна гIяхIдеш акIубси?
— Иличибли акIубси гIяхIдеш саби Центр ва институтуни гIилмулизирцун дузес имканти акIни, бухгалтерияла, администрацияла, хозяйствола шайчирти суалтазир хIедузули.
ГIяхIдеш бетаур аспирантурализиб бучIес дигутас имканти имцIадиънила шайчибра: гьалаб ца физикала институтлизибцун сабри аспирантура лебси, гьанна биалли гехIелра институтлис хасбарили бузули саби ца аспирантура. ГIилмулизиб бузес дигути жагьил адамти гехIелра институтлизибад аспирантурализи каберхес бирар.
Гьачамлис биалли пикри бяхIчиаэс хIяжатти масъултира лерал. Мисаллис буралли, ботанический унхъри чараагарли диэс хIяжатти сари. Республикализиб ил шайчиб хасси академический институт бузули саби. Институтла лер хIялумцIлаби дурадуркIути унхъри: ца – ЦIудхъурла шилизиб, кIиэсил — Гъуниблизиб.
Гьалар ботанический унхъри дузахънилис ва илар хIялумцIлаби дурадуркIнилис пачалихъли арц декIардирутири, ил шайчиб хасси программара лебсири. ГIергъиси замана программара «бетахъиб», декIардирути харжанира агардиуб. Илгъуна анцIбукь хатIали уббулхъан, сенахIенну гIилму кабинетуназибцун гьалабяхI башес бируси ахIен. ГIилмулис хIялумцIлаби дурадуркIес мерани хIяжатти сари, илди мераначиб бузути адамтира биэс гIягIнити саби. Дила пикрили, ил масъалаличи, сецад жявли вираллира, пикри бяхIчиаэс чараагардеш леб.
— Дагъистан Республикала гIилмула хIянчизартала сархибдешуначила ца-чумал мисал гьандушес гIяхIсири.
— ГIергъиси замана гIилмула хIянчизартала бегIлара манпагIятси баркьудилизи бейгIес вирар шин умудирути гIягIниахълуми пикридарни. Илди гIягIниахълуми пайдаладирес вирар шин гьар журала заралла секIайзирад умудирес багьандан. Республикала адамти-ургаб урцецуназир, гьимила пушягIлизир къаркъуби детарути бахъал лебли биъни хIисаблизи касалли, гIялимтала илгъуна баркьуди ахъли кьиматлабарес хIяжатбиркур. Шин сагали леркути мераначи, илкьяйдали гьалар кили лерти мер-мусаличи хасси журала ваяхI заманаличир кадизахъес гIягIнити сари. Шимала ва шагьуртала мер-мусаличир хIяжатдиркути гIягIниахълумира декIар-декIарти сари.
Илала дурабад, 2025 ибил дуслизиб цIакьлизи кабурхуси саби Парижлизиб кьабулбарибси хIукму, сабира алавчарси тIабигIят умубирниличи бяхIчиаибси. Ил хIукму хIясиблира гIилмула хIянчизартас дарести имцIадирар – илди хIянчи хасдарили дирар гьава, шин, мер-муса, цIедеш, духълуми, берк-бержла продуктуни умутили, арадешлис зарал агартили диахъниличи.
ХIялумцIлаби дурадуркIес хIядурдарибти меранира лер — ЧебяхIси Гъуниблизиб, Агъулла районна Чирагъла шила мякьлар ва Шалбуздагъ дубурла бяхIяначир. Илар хIяжатти гIягIниахълуми тIалабдирули, хIялумцIлаби дехIдихьес хIядурдеш бирулра. Далдуцибти гIурра камли ахIен. Детерхахъес къайгъибирехIе.
Амма диргалабулхъуси ца анцIбукьличилара гьанхIебушес хIейрар: пачалихъла мас иснила хIекьлизибси законна цацадехI тIалабуни дарсдарес хIяжатбиркур, сенахIенну бусягIят бузули лебси мас иснила хIекьлизибси Законна тIалабуни гIилму гьалабяхI башахънилис, гIилмула сархибдешуни гIямрулизир пайдаладирнилис хIяжатдиркути секIал тIалабдарахъес кумекдирули ахIи, иличи ургIебли, диргаладулхъули сари. Нуни илала чебкад гIилмула ца белкIлизиб тIинтIли бурибси саби.
— Россияла ГIилмуртала Академиялис бекIдеш дируси сагаси адам вакIниличил гIялимтани гIяхIти кьасани дархдалсахъули дургар?
— РФ-ла ГIилмуртала Академияла бекIдешличи вакIибси Г.Я.Красников «Микрон» бикIуси Акционерное Обществола директортала Советлис бекIдеш дирули узули калунси сай. «Микрон» — СССР бирухIейчибад бузуси, микроэлектроникала гIягIниахълуми дурайуси ва дурала улкнази дурхьуси, ил шайчиб Россиялизиб цаибил мерличибси компания саби. Вирхес вирар, гьаннала гIергъира гIилмула ил кьяли гьалабяхI башахъниличил барх цархIилти кьялубира гьаладяхI ардукес имканти гIердурцниличи.
Г.Я. Красников – гIилмула сархибдешуни гIямрулизир пайдаладирахъес чекайзурси гIялим сай. Ил сабаблира бирхауди леб Дагъистан Республикала гIялимтала бузери республикалис, халкьлис имцIали манпагIятсили уббулхъниличи.
Россияла мер-мусаличирти цархIилти Центртазиб, филиалтазиб бузути хIянчизартала кьяйдали, Дагъистан Республикала гIилмулизиб, хIялумцIлабазиб бузуталара бирхауди леб сагаси руководитель Россияла ГIилмуртала Академия сунечи лайикьси даражаличи ахъбуцес бажардииркниличи. Иличибли нушала къайгъназибад улкалис ва республикалис манпагIятдеш имцIали бирниличи.
Сунела гIямрулизир талихIра, бузерилизир гьатIира дахъал сархибдешунира диаб!