«Жявли айзурсилис…»

«Жявли айзурсилис Аллагьли садакьабируси саби» бикIар халкьлизиб. Илала мягIна ишгъуна саби: хIянчи дигуси ва азгъиндеш хIебалуси адам лебтасалра дигахъу, илгъуналис ЧевяхIсинира кумекбируси саби.

Ил багьандан бургар дубуртазибра гIямру далуси адамли сунела гъамсилизи цаибти берхIила нураначил алзахъес маслигIятбируси. «Савли айзурли, хIянчиличи вехIирхьен, — бикIули бирар нушачиб. — Бируси хIебиалли, чизи-биалра хIу айзни чебаахъа, чилра цархIил къаршихIейкалли, унразилра, гIур биалли кайхьи усес вирудра».
Дубурланти дагънала тIамрачил гьанкIлизибад чебиргъур ва абилзан. Нура жявли алзес бурсивиубсира. Жявли алзни, шагьарлизив хIерирухIелира, дила хасиятли кали саби. Шагьарлизибти цацабехIти адамти хIери баибхIелира бурушлаб кабихьи бусули бирути саби. Акьути сут-алхIят бурхIназиб рахли нуни дурхIначи зянкъдяхъясли: «Селис шала хIедикили дурхIначи зянкъикIусири? Акьуси бархIилра батигу биштIати бусахъес», — рикIули рирар набзи хабчаб. Дила дукелцIидулхъули дирар илди дугьбачи: нушала «биштIатазив» 30 дус хIейубси цалра агара кьалли.
Бархьси саби лебилра шагьуртазиб хIербирутира хIери баайчи бусули хIебирар. Мисаллис бурасли, дила рузила урши Макар ГIябдулла шагьарла «Шуибил поселоклизив» хIерируси сай. Гьар бархIи савли айзурли, ил хьурали шагьарла пляжличи вашуси сай, ва янила заманара урхьулизив визуси сай.
ХIебла ва дуцIрумла замана ну сягIят авличив гьанкIлизивад чевиргъусира, гIебшни ва янилизив — сягIят 5-6-личив. «СягIят 7-личив яра 8-личив хIейрусирив хIу урхьула дублавад къунзикIес? ХIелакIун, нуша шагьарлизи гечдиубла хIябал дус, хIянчи агарагу», —рикIули рири набзи разиагарси хабчаб. ЖумягIла духIнар нуни республикала газетабази лукIути кIел макьала илини хIянчилизи халдирули ахIенри. Илди делкIес багьандан, цацахIели ну, абзур дуги хIевсули, ноутбукла гьалав калнира илини селизилра бирули ахIенри.
Гьанна нуни чедиб гьанбушибси буралала мягIна секьяйда иргъес гIягIнилил ца мисал лебкис.
Гьачам ну, савли цIябли лебай урхьула дублав къунзикIухIели, селизирил кьяш чегили, каркули хIилхIи калунсири. УркIи-уркIилабад диргалара барили, башри даимбарира. ГIелавяхI лявкьухIели, нуни багьурра дила кьяш чегибси секIал, бара гъумлизибад гьаббакIибси биштIаси ута биъни. Нуни ил гъумлизибад дурасира ва хIерикIулра: ил учибяхъес вируси мегьла кьяшмар биштIаси утали уббухъун. Ил баргниличи ну дебали разивиубра. ВахъхIи хьуликIусири ну, илгъуна ута тIалаббарес дигули. Дила юлдашуни бялихъчибала лер илдигъунти утни. Нуни баргибси ута илдазивадси цала биэсра асубирар. Дуги дахъал бялихъуни дуцили, вахъ разивиубси илини уталичила хъумкартурли виэс гIягIнили саби.
«ИшбархIи савли вакIили, сунела ута бургу ва хъули арху», — викIули, саби баргибси мерличиб утара бархьбатурли, ну гIурра гьалавяхI ватихьира. «Бахъ халаси мас ахIенгу иш бухъна ута. Ишгъуна сагаси ута 300-500 къурушлис лугуси биэс гIягIнили саби», — се бирусил хIебалули, илала мякьла тIашизурли, пикривикIулри ну. «Жявли айзурсилис Аллагьли садакьабируси саби» бикIуси бурала гьанбикиб наб ва, хапбарили «Аллагьла садакьа», савлила къунзъала даимдарира.
Урхьула дублаб бетоннизибад барибси шин тIашиуси гьалабизличи ветаибхIели, дила бекIлизи ишгъуна пикри бакIиб: «Се бирулира гъари нуни? ИшбархIи урхIла ута хъули архулра, жагIял урхIла машина арбукес асубирар. Хъулки уилрагу ну».
Бетонна тIа гIела ута дигIянбарили, сунела вегI дакIуухъалли, ута лебси мер чебиахъис ибси пикриличил, дила бархIилис кадизахъурти шел азир ганз ахъес кьасли, гIурра урхьула дубкад гьайиубра.
Ахирра тамандиуб дила савлила къунзъала, ва ну хъуливяхI лявкьулри. Амма кьяшмани ну нуни дигIянбарибси биштIаси ута лебихIи арукира. «ХIера, иш ЗубагIилла гараж, илис гIергъиси шуибил дила уршила», — викIулри ну…
— Чинаба, гьатIи, ишаб биштIаси ута? ИлкIун нуни ишаб дигIянбарибсири, — лерилра бетонна тIулрала гIела, къяйцIухъунра .
ГIур дамбаличи чевяхIяхъира, илавад дамбала ухIна, уди хIерикIули, мякьларти тIулрала чевкад ита-иша вашули, уталигIив умцIаси. ГIур дамбаличивад увяхIяхъира ва, гIурра умцIес вехIихьира. Набра хабарагарли, нуни саби дигIянбарибси мерличибад жярга-зекъ лайдикIути баканачи гъамси бетонна тIа гIелабад гьаббакIибси утала хIунтIена къакъ чебаира. Циила гьарахъихIив жярга-зекъла баканазив тIерхьали халтIикIуси шаддикь чейулри. Илини дила ута цархIил мерличи дигIянбарили виъниличи шакикира.
Ишаб наб урусла писатель Пришвинна «Бухъна шайтIа кьапIа» бикIуси хабар гьанбикиб. Хабарлизив буцIарси бархIи шайтIа кьапIни дурчули милигиубси ухънани вацIализибси арцантала тIама бакьили сай.
Шайчи кьадала кьялуби дитIакIили, хIерикIулигу: вацIализибси гьаргси мерличиб тIашли шинни бицIибси халаси, хIунтIена шайтIа кьапIа, мякьлар вичIирдикIули дучIути, кIел диштIати, хьанцIа арцан. Ухъна хIерикIахъули ватурли, арцанти шайтIа кьапIализирад шинни дужулри. Галгала кьяйчибад душиличибад башули, шинни бужес убяхIихъуси хъисхъара чебаили сай ухънани.
«Чум лертира гъари хIуша ишбархIи милигдиубти?!» — викIули, хъисхъасра гьалаикили, кьукьубачи кайкили, ухъна шайтIа кьапIаличирти шинничи хупIики сай.
«УрхIла мас бикахъес къайгъназирти ишбархIи хIуша чум лертира? Утала вегI ахъалли, чарбирис» — викIули, хапбарили утара, нура гаражунала гьалавяхI гьайвиубра.